-Fjala e Përfaqësuesit të Posaçëm për Ballkanin Perëndimor, Matthew Palmer në Prishtinë, 1 nëntor 2019/
Edhe Shqipëria, aleatja jonë në NATO, duhet të qëndrojë në rrugën e duhur. Integrimi i saj në BE është çështje e përqendrimit të pandërprerë dhe vullnetit politik/
MĂ« vjen mirĂ« qĂ« jam sĂ«rish nĂ« PrishtinĂ«. Ky qytet Ă«shtĂ« kaq i gjallĂ« â me tĂ« rinj tĂ« talentuar qĂ« nisin ndĂ«rmarrje tĂ« reja, qĂ« nuk presin, por investojnĂ« nĂ« tĂ« ardhmen e tyre. Ky Ă«shtĂ« vend i rritjes dhe ndĂ«rtimeve tĂ« reja, qĂ« zhvillohet mbi trashĂ«giminĂ« e historisĂ« dhe traditĂ«s. Si zyrtar⊠mĂ« i ri⊠i ShĂ«rbimit tĂ« PunĂ«ve tĂ« Jashtme, i caktuar nĂ« Beograd para gjysmĂ« shekulli, rregullisht vizitoja PrishtinĂ«n ku takohesha me Dr. RugovĂ«n dhe me mendimtarĂ«t e tjerĂ« kryesorĂ« â njerĂ«z tĂ« guximshĂ«m tĂ« komunitetit shqiptar tĂ« KosovĂ«s qĂ« i bĂ«nin ballĂ« ndjekjeve tĂ« regjimit tĂ« Sllobodan Millosheviqit, duke rrezikuar mirĂ«qenien e tyre dhe tĂ« familjeve tĂ« veta pĂ«r tĂ« siguruar tĂ« ardhme mĂ« tĂ« mirĂ«.
PĂ«rmes gjithĂ« atyre sfidave, vĂ«shtirĂ«sive dhe vuajtjeve shihja shpresĂ« dhe mundĂ«si. Sot, Ă«shtĂ« e jashtĂ«zakonshme â gjallĂ«ruese â kur e shoh se çka keni arritur, çka Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« ky vend, kur i shoh rezultatet e pĂ«rpjekjeve tuaja. Dinamizimi i KosovĂ«s pasqyron njĂ« popullatĂ« qĂ« ende punon me shumĂ« mund pĂ«r tĂ« ardhmen e vet: pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar jetĂ«n; pĂ«r demokraci qĂ« njĂ«mend funksionon pĂ«r qytetarĂ«; pĂ«r shoqĂ«ri qĂ« mund tĂ« ofrojĂ« mundĂ«si sociale, politike dhe ekonomike, pĂ«r tĂ« cilat janĂ« tĂ« etur dhe tĂ« cilat qytetarĂ«t i kĂ«rkojnĂ« me plot tĂ« drejtĂ«.
Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s i kanĂ« qĂ«ndruar pĂ«rkrah popullit kĂ«tu, i kanĂ« mbĂ«shtetur aspiratat e tyre, si mik dhe partner nĂ« kĂ«rkim tĂ« progresit. Themeli i politikĂ«s amerikane ndaj kĂ«tij rajoni vital pĂ«r shumĂ« vite ka qenĂ« se zgjidhja pĂ«r stabilitet afatgjatĂ« nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor duhet tĂ« pĂ«rfshijĂ« KosovĂ«n dhe qĂ«llimi ynĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« rajon ka qenĂ« dhe mbetet integrimi i tij i plotĂ« nĂ« EvropĂ«, nĂ« tĂ«rĂ«si dhe i lirĂ«. EmĂ«rimi im si PĂ«rfaqĂ«sues i Posaçëm i Sekretarit tĂ« Shtetit pĂ«r Ballkanin PerĂ«ndimor dhe emĂ«rimi nga ana e presidentit Trump i ambasadorit Grenell si Emisar i posaçëm presidencial pĂ«r dialogun ndĂ«rmjet SerbisĂ« dhe KosovĂ«s nĂ«nvizon â nĂ«se ka pasur ndonjĂ« dyshim â se Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s janĂ« tĂ« pranishme, tĂ« pĂ«rqendruara dhe tĂ« gatshme pĂ«r tĂ« ndihmuar.
Kjo është arsyeja pse jam sërish këtu. Kosova nuk mund të mbetet jashtë ndonjë zgjidhjeje të qëndrueshme për rajonin. Njësoj: Kosova e izoluar nuk mund ta arrijë të ardhmen më të mirë për vete. Kosova duhet ta kuptojë se bashkëpunimi dhe kompromisi mes fqinjëve janë valuta e përparimit në një Ballkan të ndërthurur e të ndërvarur në një botë ku largësia është zvogëluar.
Zgjidhja njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« e marrĂ«dhĂ«nieve ndĂ«rmjet KosovĂ«s dhe SerbisĂ« pĂ«rmes normalizimit tĂ« plotĂ« mbetet prioritet strategjik i SHBA-sĂ«, njĂ« zgjidhje qĂ« do tĂ« ketĂ« ndikim tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« popullin dhe mĂ« gjerĂ« nĂ« rajon. Ajo zgjidhje do ti çlirojĂ« tĂ« dyjat, KosovĂ«n dhe SerbinĂ«, nga trashĂ«gimia e armiqĂ«sive qĂ« shterr fokusin dhe energjinĂ« e tyre dhe do tĂ« hapĂ« mundĂ«si ekonomike. Do tâua mundĂ«sojĂ« udhĂ«heqĂ«sve tĂ« KosovĂ«s dhe SerbisĂ« pĂ«r tâia kushtuar tĂ«rĂ« vĂ«mendjen e tyre çështjes sĂ« pĂ«rmirĂ«simit tĂ« jetĂ«s sĂ« popullit tĂ« tyre, duke trasuar rrugĂ«n pĂ«r tĂ« ardhme paqĂ«sore dhe prosperuese.
Kosova ka demonstruar fuqi tĂ« madhe demokratike me zgjedhjet nĂ« fillim tĂ« tetorit, tĂ« cilat vĂ«rtetuan rĂ«ndĂ«sinĂ« e garĂ«s zgjedhore dhe tĂ« zĂ«rit tĂ« popullit. PĂ«rderisa numĂ«rimi i votave po finalizohet, Ă«shtĂ« e qartĂ« se opinioni publik i KosovĂ«s votoi pĂ«r ndryshim dhe duket se votuesit zgjodhĂ«n partitĂ« qĂ« shprehin parime tĂ« qarta kundĂ«r korrupsionit dhe pĂ«r zhvillim ekonomik mĂ« tĂ« madh e mĂ« tĂ« fokusuar. Edhe Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s i pĂ«rqafojnĂ« kĂ«to qĂ«llime. E nxisim qeverinĂ« e re pĂ«r tĂ« parĂ« mundĂ«sinĂ« e normalizimit si pĂ«rforcues tĂ« kĂ«saj agjende â jo si konkurruese. SytĂ« e botĂ«s do tĂ« shikojnĂ« se çka do tĂ« bĂ«jĂ« qeveria e re e KosovĂ«s. A mund tĂ« merret me prioritetet e brendshme tĂ« kĂ«rkuara nga populli madje edhe pĂ«rderisa merret me sfidat ndĂ«rkombĂ«tare tĂ« cilat Kosova duhet ti zgjidhĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rparuar. KosovĂ«s i duhet njĂ« koalicion qeverisĂ«s qĂ« pĂ«rfaqĂ«son popullin njĂ«zĂ«ri â njĂ« qĂ« ka objektiva reale dhe plan si ti arrijĂ« ato.
Shtetet e Bashkuara kanĂ« qenĂ« tĂ« qarta: shpresojmĂ« tĂ« shohim qeveri tĂ« gatshme pĂ«r tĂ« adresuar sfidat e jashtme, si dhe çështjet e brendshme. NĂ« vend se ta shohim dialogun si shpĂ«rqendrim nga kĂ«to çështje â konsiderojeni normalizimin si trasim tĂ« rrugĂ«s pĂ«r prosperitet dhe drejtĂ«si. Ădo hap i kaluar pas normalizimit do tĂ« jetĂ« shumĂ« mĂ« i lehtĂ« nĂ« njĂ« rrugĂ« tĂ« trasuar me paqe. MarrĂ«dhĂ«niet e pĂ«rmirĂ«suara dhe pĂ«rparimi nĂ« bisedimet me SerbinĂ« hapin mundĂ«si pĂ«r investime fitimprurĂ«se qĂ« krijojnĂ« vende tĂ« reja tĂ« punĂ«s prej tĂ« cilave mund tĂ« pĂ«rfitojĂ« i tĂ«rĂ« populli i KosovĂ«s. TĂ« armatosur me mandatin e ri nga votuesit, qeveria â kur tĂ« formohet â mundet dhe do tĂ« duhej ti rigjallĂ«rojĂ« negociatat e dialogut. Shtetet e Bashkuara do ta pĂ«rkrahin gjithmonĂ« sovranitetin dhe pavarĂ«sinĂ« e KosovĂ«s, por nuk shohim kurrfarĂ« mundĂ«sie pĂ«r integrimin e plotĂ« tĂ« vendit tuaj nĂ« sistemin ndĂ«rkombĂ«tar qĂ« nuk pĂ«rfshin pajtimin me SerbinĂ«.
Jam i pari që do ta pranoja se negociatat me Serbinë kanë qenë të ndërlikuara dhe që vazhdimi i rrugëtimit për arritjen e një marrëveshjeje për normalizimin e plotë të marrëdhënieve do të jetë sfidë që kërkon konsensus të gjerë dhe mbështetje të publikut. Por, historia relativisht e shkurtë e Kosovës është histori e përballjes dhe tejkalimit të sfidave të rëndësishme dhe e sakrificave të domosdoshme për të arritur përparim. Gjatë përpjekjeve për çlirim! Në Rambuje! Gjatë bisedimeve Ahtisaari! Me shpalljen e pavarësisë, të cilën e konfirmoi Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, Kosova sërish tregoi vizion të palëkundur se ku dëshiron të arrijë dhe mori qëndrim. Ajo mund ta bëjë këtë sërish. Shtetësia juaj është e pakthyeshme dhe tani ju duhet normalizimi për të çliruar plotësisht potencialin e madh të këtij vendi.
Mbështetja e SHBA-së për Kosovën sovrane, demokratike dhe të pavarur është më se e fortë. Ky është themeli i marrëdhënies sonë të dyanshme. Por, qytetarët e Kosovës meritojnë më shumë se vetëm partneritet të fortë me SHBA-në. Ju e meritoni botën. E meritoni BE-në e NATO-n e OKB-në. Ju e meritoni integrimin e plotë ndërkombëtar dhe njohjen e pavarësisë së Kosovës. Ju e meritoni që të mos qëndroni prapa Shteteve të Bashkuara të Amerikës, por krah për krah me ne si partnerë tanët. Mënyra e vetme për ta siguruar atë të ardhme është përmes dialogut me Serbinë e status quo-ja nuk mjafton.
E di se shumĂ« njerĂ«z kĂ«tu janĂ« skeptikĂ« rreth dialogut dhe e shohin atĂ« vetĂ«m si âgotĂ« gjysmĂ« e mbushurâ. Por, dĂ«shiroj tĂ« theksoj çka ka fituar Kosova tashmĂ« pĂ«rmes tij:
- Prej fillimit, vetë themelet e dialogut kanë qenë që Kosova ka negociuar si shtet, si ebarabartë përballë palës tjetër, e ka përfaqësuar vetveten dhe interesat e saj më të mirë.
- Dialogu e ka bërë të mundshme konkretizimin e Deklaratës së Selanikut të BE-së të vitit 2003 me aranzhim real, të strukturuar, kontraktual me BE-në përkundër pesë shteteve të BE-së që nuk e njohin pavarësinë e vendit e që turbullojnë qëndrimin e BE-së ndaj Kosovës.
- Dialogu trasoi rrugën që pesë vendet e Ballkanit Perëndimor të bëhen Ballkani Perëndimor Gjashtë, me Kosovën si pjesëmarrëse e barabartë, përfshirë edhe në procesin e Berlinit.
- Me âMarrĂ«veshjen e parĂ«â tĂ« 2013-s u arrit shpĂ«rbĂ«rja e organizatave kryesore paralele nĂ« territorin tuaj. Institucionet e KosovĂ«s janĂ« tĂ« vetmet tĂ« pranuara nĂ« territorin tuaj pĂ«rmes marrĂ«veshjes me SerbinĂ« â nuk ka polici apo gjykata tĂ« ndara.
- Dialogu riafirmoi që ligji i Kosovës paraqet sundimin e ligjit nëpër tërë vendin. Qindra ish-shërbyes publik serbë i premtuan besnikëri institucioneve të Kosovës dhe për çdo ditë e zbatojnë Kushtetutën dhe ligjet e Kosovës në punën e tyre. Gjyqtarët e Kosovës dhe ligjet e Kosovës e thonë fjalën e fundit.
- Prej vitit 2013, serbët në tërë Kosovën marrin pjesë në zgjedhje sipas ligjeve të Kosovës; Beogradi nuk bën më thirrje për bojkotimin e tyre; dhe vetëm dokumentet e Kosovës dhe ligjet e Kosovës përdoren në zgjedhje.
- Menaxhimi i integruar i kufirit ka lehtësuar lëvizjen e njerëzve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Ata tash mund ta kalojnë kufirin vetëm me letërnjoftim, me pranim të plotë në Evropë të sigurimit të veturave dhe patentë shoferit, duke i dhënë fund regjimit të kushtueshëm të sigurimit kufitar, dhe ka mundësuar përdorimin e dokumenteve të Kosovës për të dalë nga Serbia në shtetet e treta.
- Kosova ka hapësirën e vet të njohur doganore dhe bën mbledhjen e tarifave doganore në të gjitha vendkalimet për buxhetin e saj.
- Regjistri civil i Kosovës tashmë është rikrijuar plotësisht.
- Kosova e ka kodin e vet ndërkombëtar telefonik.
- Diplomatët nga Ministria juaj e Punëve të Jashtme janë të akredituar në Beograd.
- Kompromisi për yllin i siguroi Kosovës vend të barabartë në organizata të shumta rajonale. Në fakt, pikërisht tani vendi juaj kryeson procesin për bashkëpunim në Evropën Juglindore.
Ka edhe përfitime të tjera që mund ti përmendi. Por, kryesorja është se Kosova ka negociuar në mënyrë paqësore dhe të suksesshme marrëveshje të vështira, madje edhe përkundër konfliktit shumë të rëndë, tragjedisë njerëzore dhe dallimit të gjithmbarshëm emocional të pikëpamjeve me Beogradin.
Sot e keni rastin pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar mbi kĂ«to suksese dhe pĂ«r tu pĂ«rqendruar nĂ« tĂ« ardhme mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«t tuaj apo ata qĂ« do tĂ« vijnĂ«. Kosova e ka gjithĂ« kĂ«tĂ« energji, ide, frymĂ« ndĂ«rmarrĂ«sie, popullatĂ« tĂ« aftĂ« â tĂ« gjithĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sit qĂ« i duhen. PĂ«rbĂ«rĂ«si i vetĂ«m qĂ« i mungon KosovĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« marrĂ«veshje pĂ«r normalizimin e plotĂ« tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve me SerbinĂ« e bazuar nĂ« njohjen e ndĂ«rsjellĂ«.
Në botën e sotshme të ndërlidhur, të jesh anëtar i pranuar i institucioneve multilaterale, ndërkombëtare do të thotë institucione më funksionale në vend. P.sh. policia efikase e vendit duhet të jetë edhe anëtare e Interpolit dhe thesaret kulturore të Kosovës duhet të mbrohen si pjesë e sistemit të UNESCO-s. Besoj se Kosova është e gatshme për të kontribuar dhe për ti përmbushur zotimet ndaj këtyre dhe ndërmarrjeve të tjera multilaterale.
Normalizimi i marrĂ«dhĂ«nieve me SerbinĂ« po ashtu hap mĂ« shumĂ« mundĂ«si ekonomike pĂ«r ndĂ«rmarrjet dhe punĂ«torĂ«t kosovarĂ«, ofron mundĂ«si tĂ« barabarta pĂ«r KosovĂ«n pĂ«r tĂ« konkurruar nĂ« aspektin komercial, mundĂ«son shkĂ«lqimin e frymĂ«s sĂ« saj ndĂ«rmarrĂ«se. Kjo Ă«shtĂ« esenciale pĂ«r zhvillimin ekonomik dhe pĂ«rparimin pĂ«r qytetarĂ«t e KosovĂ«s. Kosova duhet ti bindĂ« bizneset se ky Ă«shtĂ« vendi i duhur pĂ«r tĂ« investuar. Bizneset ngurrojnĂ« tĂ« investojnĂ« kĂ«tu jo pse mendojnĂ« se mungojnĂ« mundĂ«sitĂ« apo punĂ«torĂ«t e talentuar, por sepse ata vazhdojnĂ« me perceptimin se kĂ«tu vazhdon tĂ« ketĂ« konflikt, se nuk Ă«shtĂ« vend i sigurtĂ«, se rreziku Ă«shtĂ« shumĂ« i madh. NĂ«se bizneset shohin pĂ«rparim, shohin mjedis operativ tĂ« karakterizuar me sundim tĂ« ligjit dhe qeverisje tĂ« mirĂ« â ata do tĂ« duan tĂ« vijnĂ« kĂ«tu sa mĂ« herĂ«t e sa mĂ« parĂ«. Bota Ă«shtĂ« e mbushur me vende qĂ« kanĂ« mospajtime politike mes fqinjĂ«ve, por kur bizneset mund tĂ« angazhohen lirshĂ«m, kur njerĂ«zit dhe mallrat mund tĂ« lĂ«vizin pa pengesa, aty ka prosperitet â e prosperiteti ndihmon nĂ« sigurimin e paqes.
Bisedimet nganjĂ«herĂ« kanĂ« pasur mungesĂ« transparence dhe njerĂ«zit me tĂ« drejtĂ« janĂ« tĂ« uritur pĂ«r ndryshime, me tĂ« drejtĂ« janĂ« tĂ« shqetĂ«suar me çështjet themelore si korrupsioni dhe vendet e punĂ«s. Po ashtu Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se negociatorĂ«t e çdo ujdie tĂ« vĂ«shtirĂ«, inovative, ndĂ«rkombĂ«tare duhet tĂ« kenĂ« hapĂ«sirĂ« gjatĂ« negociatave pĂ«r ti eksploruar idetĂ«, kompromiset e mundshme dhe artin e tĂ« mundshmes. Duhet tĂ« kenĂ« mundĂ«si ta bĂ«jnĂ« kĂ«tĂ« pa ndĂ«shkim pĂ«r ato pĂ«rpjekje, pa ndĂ«shkim pĂ«r marrjen e rreziqeve. ShqetĂ«simi i disave â e ndoshta dĂ«shira e disa tĂ« tjerĂ«veâ ishte qĂ« SHBA-ja do tĂ« pĂ«rpiqej pĂ«r tâua imponuar zgjidhjen KosovĂ«s dhe SerbisĂ«. Nuk mund dhe nuk do tĂ« bĂ«nim diç tĂ« tillĂ«. Mbani nĂ« mend: nuk ka marrĂ«veshje pĂ«rfundimtare pa pajtimin e KosovĂ«s dhe tĂ« SerbisĂ« dhe pa miratimin e saj nga Kuvendet pĂ«rkatĂ«se â ashtu siç kĂ«rkohet me kushtetutat e dy vendeve.
Sigurimi i kĂ«saj do tĂ« duhej tĂ« jetĂ« prioritet i tĂ« gjithĂ« qytetarĂ«ve, partive dhe qeverisĂ« suaj tĂ« re. UdhĂ«heqĂ«sit e KosovĂ«s duhet tĂ« pĂ«rgatiten pĂ«r tu riangazhuar nĂ« kĂ«tĂ« çështje mĂ« se tĂ« ngutshme ndĂ«rkombĂ«tare dhe tĂ« organizohen pĂ«rbrenda pĂ«r tu riangazhuar me SerbinĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« efikase. A mund ta paramendoni ditĂ«n kur çështjet e papĂ«rfunduara tĂ« kenĂ« pĂ«rfunduar dhe Kosova tash Ă«shtĂ« lidhur plotĂ«sisht me rrjetin e tĂ« gjitha shĂ«rbimeve dhe pĂ«rparĂ«sive tĂ« EvropĂ«s? A mund ta paramendoni â siç mund ta paramendoj unĂ« â pĂ«rfitimet pĂ«r ju dhe fĂ«mijĂ«t tuaj nĂ« njĂ« rajon nĂ« paqe, tĂ« shĂ«nuar ndoshta jo me pengesat tregtare hakmarrĂ«se qĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« tĂ« ndjehesh mirĂ«, por me lĂ«vizjen e lirĂ« tĂ« njerĂ«zve, mallrave dhe shĂ«rbimeve?
Në anën tjetër, a mund ta paramendoni përparimin e Kosovës nëse konflikti i ngrirë zvarritet dhe parandalon integrimin e Kosovës me fqinjët dhe në sistemin ndërkombëtar? A mund të pritni mundësi më të mëdha për bizneset e Kosovës nëse kjo situatë vazhdon edhe më tej?
Edhe Serbia duhet tĂ« ripĂ«rqendrohet nĂ« interesat e saj strategjikĂ« tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m. Ajo ka qenĂ« agresive nĂ« pĂ«rpjekjet e saj pĂ«r deligjitimitetin e KosovĂ«s. Serbia duhet ta ndalojĂ« fushatĂ«n e saj pĂ«r nxitjen e vendeve pĂ«r tĂ«rheqjen e njohjes sĂ« KosovĂ«s dhe bllokimit tĂ« anĂ«tarĂ«simit tĂ« KosovĂ«s nĂ« organizatat ndĂ«rkombĂ«tare. Serbia duhet ta ndalojĂ« ngacmimin e serbĂ«ve tĂ« KosovĂ«s pjesĂ«tarĂ« tĂ« institucioneve tĂ« KosovĂ«s. Retorika e pandĂ«rprerĂ« e konfrontimit â sinqerisht, nga tĂ« dy anĂ«t â duhet tĂ« ndalet. KĂ«to masa vetĂ«m kanĂ« prishur atmosferĂ«n pĂ«r njĂ« marrĂ«veshje kompromisi, e cila i duhet SerbisĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur potencialin e saj tĂ« plotĂ«. Presidenti Vuçiq dhe pjesa mĂ« e madhe e SerbisĂ« e dinĂ« se Serbia kurrĂ« nuk do tĂ« hyjĂ« nĂ« BE nĂ«se nuk e zgjidh kontestin e kahmotshĂ«m me KosovĂ«n. PĂ«rderisa zĂ«rat e tjerĂ« prijĂ«s nĂ« Serbi refuzojnĂ« ta pranojnĂ« KosovĂ«n si fqinje, por e shohin si pronĂ«, atĂ«herĂ« do tĂ« ketĂ« ngecje, nga e cila Serbia humbet politikisht edhe ekonomikisht.
Prandaj, le ti dyfishojmĂ« pĂ«rpjekjet tona sĂ« bashku. Jemi tĂ« gatshĂ«m pĂ«r tĂ« punuar me udhĂ«heqĂ«sit e tĂ« dy vendeve pĂ«r tĂ« eksploruar opcione, qĂ« do tĂ« marrin mbĂ«shtetjen e opinionit publik tĂ« tĂ« dy vendeve pĂ«r normalizimin e marrĂ«dhĂ«nieve. PĂ«r KosovĂ«n dhe SerbinĂ« kjo Ă«shtĂ« pikĂ« kthese, çast i mundĂ«sisĂ« sĂ« hatashme, çast vendimi: a vazhdoni pĂ«rpara nĂ« kĂ«rkim tĂ« njĂ« ujdie historike qĂ« do tĂ« mund tĂ« ndryshonte pamjen e kĂ«tij rajoni apo do tĂ« lejoni qĂ« vendet tuaja tĂ« shkojnĂ« prapa? Shikoni nivelin e lartĂ« tĂ« vĂ«mendjes qĂ« SHBA-ja po ua kushton pĂ«r tâju ndihmuar qĂ« ta tejkaloni kĂ«tĂ« pengesĂ« njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ« dhe pĂ«r tĂ« ecur pĂ«rpara nĂ« rrugĂ«timin tuaj pĂ«rkatĂ«s, tĂ« çliruar nga prangat historike qĂ« po ju tĂ«rheqin poshtĂ«. Yjet janĂ« tĂ« renditura. Ju nxis ta shfrytĂ«zojeni kĂ«tĂ« mundĂ«si.
Kosova nuk është ishull; është pjesë integrale e këtij rajoni. E ardhmja e Kosovës do të formohet gjithashtu edhe nga ngjarjet dhe zhvillimet në fqinjësinë e saj. Do të dëshiroja të flas pak për zhvillimet rajonale.
Integrimi i Ballkanit PerĂ«ndimor nĂ« PerĂ«ndim duhet tĂ« kompletohet. PĂ«r ne, kjo nĂ«nkupton anĂ«tarĂ«sim nĂ« Bashkimin Evropian pĂ«r tĂ« gjithĂ« dhe nĂ« NATO pĂ«r tĂ« gjithĂ« ato vende tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimor qĂ« aspirojnĂ« ti bashkohen. Kjo nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m âpunĂ« e papĂ«rfunduarâ pĂ«r SHBA-nĂ«. Ky vizion Ă«shtĂ« qendror pĂ«r interesat strategjikĂ« tĂ« SHBA-sĂ« â dhe do tĂ« pohonim, edhe interes strategjik evropian â sepse do tĂ« pĂ«rforcojĂ« partneritetin transatlantik pĂ«r tĂ« adresuar sfidat nĂ« rritje gjeopolitike me tĂ« cilat pĂ«rballemi sot. Pa integrimin e tĂ«rĂ« Ballkanit, Evropa, partnerja jonĂ«, Ă«shtĂ« mĂ« e dobĂ«t. Kjo Ă«shtĂ« politikĂ« e SHBA-sĂ« dhe politikĂ« e BE-sĂ«. Por, çâĂ«shtĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishme, kĂ«to janĂ« vizioni dhe vlerat qĂ« vendet e rajonit i kanĂ« shprehur pĂ«r vete.
Them âçâĂ«shtĂ« mĂ« e rĂ«ndĂ«sishmeâ sepse ne nuk mund ta dĂ«shirojmĂ« kĂ«tĂ« tĂ« ardhme pĂ«r partnerĂ«t tanĂ« mĂ« shumĂ« se sa qĂ« e duan ata pĂ«r vete. Zgjidhja e konflikteve tĂ« kahmotshme, luftimi i korrupsionit, rritja e transparencĂ«s sĂ« qeverive, mbrojtja e medieve tĂ« pavarura dhe ndĂ«rtimi i njĂ« qytetarie tĂ« angazhuar janĂ« gurĂ« thelbĂ«sore nĂ« kĂ«tĂ« rrugĂ«tim drejt PerĂ«ndimit. PĂ«r tĂ« arritur dhe mbajtur kĂ«to kĂ«rkon udhĂ«heqje tĂ« vĂ«rtetĂ«, vendime tĂ« guximshme dhe gatishmĂ«ri pĂ«r tĂ« ndĂ«rmarrĂ« rreziqe politike.
Kjo Ă«shtĂ« arsyeja se pse dĂ«shtimi i KĂ«shillit Evropian pĂ«r tĂ« arritur koncensus pĂ«r hapjen e negociatave pĂ«r anĂ«tarĂ«sim nĂ« BE me shtetet kandidate MaqedoninĂ« e Veriut dhe ShqipĂ«rinĂ« ishte aq zhgĂ«njyes. TĂ« dy vendet u kualifikuan pas ndĂ«rmarrjes sĂ« reformave tĂ« jashtĂ«zakonshme. UdhĂ«heqĂ«sit e BE-sĂ« e pranuan se shtetet aspiruese kishin bĂ«rĂ« krejt çka iu ishte kĂ«rkuar dhe âpauzaâ pĂ«r ti bindur tĂ« gjitha shtetet anĂ«tare tĂ« BE-sĂ« Ă«shtĂ« frustruese. BE-ja duhet ti kryejĂ« detyrat e vet dhe shpresojmĂ« ti kryejĂ« ato shumĂ« shpejt. I nxisim shtetet anĂ«tare tĂ« BE-sĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« vendim pozitiv pĂ«r tĂ« dy vendet shumĂ« mĂ« pĂ«rpara Samitit tĂ« BE-sĂ« dhe shteteve tĂ« Ballkanit PerĂ«ndimor qĂ« do tĂ« mbahet nĂ« maj tĂ« vitit tĂ« ardhshĂ«m.
Në të njëjtën kohë, vendet e rajonit duhet ta vazhdojnë transformimin sepse hapja e negociatave për anëtarësim nuk paraqet fundin e reformave shtetërore, por është hapi i parë në një proces të gjatë, të ndërlikuar dhe kërkues. Nuk e mohoj se procesi i anëtarësimit në BE është vështirësuar në krahasim me raundet e mëhershme të zgjerimit. E shohim se kriteret janë vështirësuar. Por, mos e humbisni nga sytë faktin se ky proces, në fund të fundit, nxitet nga qëllime vetiake: puna për kualifikim për anëtarësim në NATO dhe BE ndihmon në udhëheqjen e zhvillimit të forcës, qëllimit dhe integritetit si shtet që është më mirë i pajisur për të siguruar mirëqenien dhe sigurinë e qytetarëve. Prandaj, është në rregull që jeni zhgënjyer, por mos e humbni shpresën. Vazhdoni punën për të ndërtuar një shoqëri transparente, të bazuar në rregull, demokratike përgjegjëse ndaj nevojave të qytetarëve.
Marrëveshja e Prespës është shembull i transformimit për të cilin po flas. Ajo mbetet arritje e jashtëzakonshme diplomatike e mbërritur nga prijës që mendojnë kah e ardhmja, të cilët refuzuan të heqin dorë nga një proces shumë i vështirë sepse e dinin se ishte në interes afatgjatë të popujve dhe vendeve të tyre. Prespa është dëshmi e parimeve perëndimore për të punuar me fqinjët dhe partnerët perëndimorë për të adresuar krah për krah sfidat e përbashkëta transnacionale. Populli i të dy vendeve do të vazhdojë ti vjelë përfitimet e kësaj të arriture. Maqedonia e Veriut dhe Greqia po i zgjerojnë marrëdhëniet bilaterale në një varg fushash, zyrtarisht dhe përmes bizneseve private dhe organizatave. Vazhdimi i zbatimit të kësaj ujdie historike do të avancojë stabilitetin, sigurinë dhe prosperitetin përgjatë tërë rajonit. Në mirënjohje të reformave të Maqedonisë së Veriut dhe bindjeve që i udhëhoqën ato reforma, NATO-ja është duke e mirëpritur Maqedoninë e Veriut si aleaten e 30-të të saj.
Në ndërkohë, na vjen mirë që të gjitha partitë e kanë vërtetuar se do ti vazhdojnë synimet për përmbushjen e qëllimit strategjik për anëtarësim të plotë në BE dhe rrugëtimin perëndimor. Duhet të qëndrojnë në këtë kurs.
Edhe Shqipëria, aleatja jonë në NATO, duhet të qëndrojë në rrugën e duhur. Integrimi i saj në BE është çështje e përqendrimit të pandërprerë dhe vullnetit politik. Shikoni çka ka arritur Tirana deri tash:
- Reforma gjyqësore të padëgjuara më parë për ta çrrënjosur korrupsionin endemik të sistemit të vjetër;
- Reforma të thella të domosdoshme për vetingun e të gjithë 800 gjyqtarëve dhe prokurorëve për çfarëdo pasurie të pashpjegueshme, lidhjet me krimin e organizuar dhe kompetencën. Fakti se më pak se 50 për qind prej më shumë se 160 juristëve të shoshitur deri tash e kanë kaluar testin tregon për korrupsionin e thellë dhe lidhjet me krimin e organizuar të sistemit të vjetër;
- Krijimi i dy organeve tĂ« reja mbikĂ«qyrĂ«se tĂ« gjyqĂ«sorit â KĂ«shillit tĂ« LartĂ« GjyqĂ«sor dhe KĂ«shillit tĂ« LartĂ« tĂ« ProkurorisĂ« â pĂ«r emĂ«rimin, qeverisjen dhe disiplinimin e gjyqtarĂ«ve dhe prokurorĂ«ve;
- Puna e mundimshme e ka sjellë Shqipërinë në prag të themelimit të një trupe të re të pavarur: Zyrës së Prokurorit dhe Gjykatës së Posaçme kundër korrupsionit (SPAK), si dhe të Byrosë Kombëtare të Hetimit (BKH), që do ta ketë për detyrë ti hetojë rastet e korrupsionit, krimit të organizuar dhe krimeve të zyrtarëve të lartë.
Fillimi i fundit të pandëshkueshmërisë në Shqipëri ka ardhur, siç është dëshmuar me fillimin e shkatërrimit mbi bosët famëkeq dikur të paprekshëm të krimit të organizuar si Klement Balili. Vazhdoni më tutje. Kjo do të thotë përparim të vazhdueshëm në reformat në gjyqësor; rivendosjen e kuorumit në gjykatën kushtetuese me gjykatës të shoshitur përmes vetingut, dhe miratimin e reformave zgjedhore tashmë të vonuara. Populli i Shqipërisë kërkon përparim serioz dhe të qëndrueshëm kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, si dhe institucione politike e gjyqësore që funksionojnë siç duhet, në mënyrë të drejtë, efikase dhe transparente. Ata kanë të drejtë të kërkojnë këtë.
Kjo është arsyeja pse prijësit politikë dhe partiakë duhet, përmes fuqisë së tyre, ta zgjidhin ngërçin e sajuar politik që kërcënon ta pengojë rrugëtimin e Shqipërisë përpara.
NjĂ« fjalĂ« pĂ«r opozitĂ«n e ShqipĂ«risĂ« qĂ« Ă«shtĂ« jashtĂ« Kuvendit: ju mund tĂ« luani rol. ShfrytĂ«zojeni! Bojkoti nuk ju solli fuqi mĂ« tĂ« madhe politike. Nuk detyroi dhe nuk mund tĂ« detyrojĂ« mbajtjen e zgjedhjeve tĂ« parakohshme. Prandaj, shfrytĂ«zojeni mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« avokuar dhe negociuar nĂ« mirĂ«besim reformĂ«n zgjedhore qĂ« e synoni. BashkĂ«sia ndĂ«rkombĂ«tare Ă«shtĂ« e gatshme tâju ndihmojĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« ndĂ«rmarrje serioze. E pastaj mund tâia prezantoni popullit kĂ«to tĂ« arritura tĂ« njĂ«mendta qĂ« ai tĂ« vendosĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« demokratike, pĂ«rmes njĂ« procesi tĂ« drejtĂ« zgjedhor, se nĂ« çfarĂ« drejtimi dĂ«shiron tĂ« shkojĂ« vendi.
Gjithashtu duam të shohim një Bosnjë dhe Hercegovinë në paqe, stabile dhe përparimtare duke ecur përpara. Pothuajse 24 vjet pas Dejtonit, Shtetet e Bashkuara të Amerikës vazhdojnë të jenë të përkushtuara ndaj integritetit territorial dhe sovranitetit të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe për ta ndihmuar atë për avancimin e reformave të domosdoshme për të arritur qëllimin e saj evroatlantik, përfshirë edhe përmes ligjeve zgjedhore. Kjo nuk do të thotë braktisje të Marrëveshjes së Dejtonit. Kjo do të thotë reformim të institucioneve të Bosnjës dhe Hercegovinës ashtu që ato të punojnë për popullin. Do të thotë sigurim të integritetit të sistemit gjyqësor, sundim më të fortë të ligjit, qeverisje transparente.
NĂ« pĂ«rputhje me kĂ«tĂ« evolucion, e nxisim BosnjĂ«n dhe HercegovinĂ« pĂ«r ta forcuar bashkĂ«punimin me NATO-n. DorĂ«zimi i dokumentit tĂ« Programit Reformues nĂ« NATO nuk paragjykon vendimin pĂ«r anĂ«tarĂ«sim. AnĂ«tarĂ«simi mund tĂ« shqyrtohet â nĂ«se dĂ«shirohet â mĂ« vonĂ« dhe pas ftesĂ«s nga AleancapĂ«r anĂ«tarĂ«sim.
Megjithatë, në një model shumë të njohur në Bosnjë dhe Hercegovinë, luftimet ndërmjet udhëheqësve shpërqendrojnë energjinë nga përparimi i njëmendtë prej të cilit përfiton populli. Bosnja dhe Hercegovina ka nevojë për udhëheqës politik dhe partiakë të gatshëm për zgjidhje të vështira dhe kompromis për çështjet e interesit nacional. Shtetet e Bashkuara janë të zhgënjyera me prijësit e Bosnjës dhe Hercegovinës, nga të gjitha anët, në nivel shtetëror dhe të entiteteve. Ata janë provincialë, nacionalistë dhe të përqendruar para së gjithash për tu pasuruar për vete.
E megjithatĂ«, unĂ« shpresoj. ĂshtĂ« njĂ« gjeneratĂ« nĂ« rritje e prijĂ«sve politikĂ« nĂ« nivel komunal dhe kantonal â pĂ«rfshirĂ« edhe nĂ« kantonin e SarajevĂ«s â qĂ« duken se janĂ« tĂ« gatshĂ«m pĂ«r bashkĂ«punim ndĂ«rmjet partive dhe pĂ«r gjetjen e zgjidhjeve kreative pĂ«r problemet me tĂ« cilat pĂ«rballet populli i zakonshĂ«m. Me qĂ«ndrimin e tyre, Bosnja dhe Hercegovina mund tĂ« ketĂ« sukses. Jemi tĂ« gatshĂ«m pĂ«r tĂ« punuar me ta.
Përderisa rrugëtimi drejt integrimit perëndimor është plot vështirësi dhe sfida, nuk kemi nevojë të shohim më larg se te Mali i Zi për të parë se hapat e mëdhenj të ndërmarrë gjatë 13 viteve të shkuara janë shpaguar. Përkundër ndërhyrjes dashakeqe të Rusisë dhe përpjekjes së dështuar për nxitjen e grushtshtetit në vitin 2016 për përmbytjen e vullnetit të popullit të Malit të Zi, vendi hyri në NATO në qershor të 2017-s dhe vendi është bërë kontribues neto i sigurisë globale. Ushtarët e tij shërbejnë krah për krah me ushtarët tanë në Afganistan, Latvi dhe këtu në Kosovë dhe mirëpresim zotimin e Malit të Zi për të dërguar trupa në Irak deri në fund të këtij viti. Si rezultat i këtij fokusi dhe kësaj pune të mundimshme, Mali i Zi është më i fortë; NATO është më e fortë dhe aleanca translatlantike është më e fortë.
Si paraprijĂ«s pĂ«r anĂ«tarĂ«sim nĂ« BE, Mali i Zi ka ecur shumĂ« pĂ«rpara nĂ« procesin e anĂ«tarĂ«simit, por nuk mund tâia lejojĂ« vetes tĂ« ngadalĂ«sojĂ« hapin. Duhet ti pĂ«rshpejtojĂ« pĂ«rpjekjet pĂ«r forcimin e sundimit tĂ« ligjit dhe tĂ« lirisĂ« sĂ« medieve dhe pĂ«r tu marrĂ« me krimin e organizuar dhe korrupsionin. NĂ« veçanti po ngecin pĂ«rpjekjet nĂ« fushĂ«n e lirisĂ« sĂ« medieve, sidomos pĂ«r shkak tĂ« mbushjes me partiakĂ« tĂ« Bordit tĂ« DrejtorĂ«ve tĂ« medieve shtetĂ«rore. Qeveria duhet tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« demonstruar se Mali i Zi i vlerĂ«son dhe i mbron gazetarĂ«t, pĂ«rfshirĂ« edhe duke u pĂ«rmbajtur nga pĂ«rdorimi i gjuhĂ«s nxitĂ«se qĂ« inkurajon armiqĂ«si ndaj gazetarĂ«ve dhe shqiptimin e dĂ«nimeve domethĂ«nĂ«se pĂ«r ata qĂ« kryejnĂ« vepra sulmi kundĂ«r gazetarĂ«ve dhe shtĂ«pive mediale.
Mali i Zi po ashtu shërbën si paralajmërim për sfidat e hatashme që aktorët dashakeqas i vënë në rajon. Në maj, një gjykatë në Mal të Zi shpalli fajtor dy oficerë të shërbimit sekret ushtarak rus (GRU) për vepër terrorizmi në tentativë gjatë përpjekjes për grushtshtet në vitin 2016, duke njoftuar haptazi për përpjekjen e dukshme të Moskës për destabilizimin e një vendi të pavarur evropian. Gjykimi i hapur dhe transparent ishte hap i rëndësishëm përpara për sundimin e ligjit dhe shembull i rezistencës malazeze përballë sulmeve të shkallës së gjerë hibride ruse kundër një vendi, e të cilat vazhdojnë për çdo ditë.
Veprimet e Moskës në Mal të Zi janë emblamatikë të dallimeve të thella që i kemi me Rusinë rreth asaj se si e shohim të ardhmen e Ballkanit Perëndimor. Përderisa Moska në mënyrë aktive kundërshton integrimin perëndimor të rajonit, duke mbjellë trazira, dyshim dhe dezinformata kudo që mundet, Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë qëndrim të qartë se interesat tonë të përbashkët arrihen më së miri duke forcuar normat demokratike, sundimin e ligjit dhe bashkëpunimin të bazuar në vlerat e përbashkëta.
E kuptojmë se disa vende të rajonit kërkojnë ta balancojnë marrëdhënien e tyre me Perëndimin dhe me Rusinë, e jo vetëm atë, por gjithnjë e më shumë edhe me Kinën. Por, nëse dëshironi të këmbëngulni në qëllimin tuaj të qartë për integrim evropian, edhe politikat tuaja duhet ta pasqyrojnë atë. Përderisa Rusia kërkon të mbjellë kaos politikisht, Kina kërkon ta blejë besnikërinë dhe bindjen tuaj. Përmes huave e investimeve, Kina po punon për tu përvjedhur në pëlhurën e infrastrukturës së rajonit, duke marrë në shënjestër industritë strategjike si telekomunikimin, energjinë, minierat, prodhimin e çelikut dhe prodhimtarinë e rëndë. Udhëheqësit ballkanikë duhet ti peshojnë ofertat kineze me sytë katër. A i forcojnë ofertat kineze rregullat tuaja apo vërtetë iu shërbejnë interesave të Kinës? A mundësojnë marrëdhënie reciproke me Kinën, ku ndërmarrjet dhe prona juaj intelektuale i marrin të njëjtat mundësi dhe mbrojtje në Kinë ashtu siç i duan ndërmarrjet kineze në Ballkanin Perëndimor?
Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë të pranishme, të angazhuara, duke konkurruar këtu në Ballkanin Perëndimor sepse Rusia, Kina dhe aktorët e tjerë me dëshirë do të kërcenin për ta mbushur vakuumin e udhëheqësisë, të vizionit, në këtë rajon të rëndësishëm. Partneriteti perëndimor duhet të qëndrojë i guximshëm, vigjilent, inovativ sepse edhe kundërshtarët e tij janë të tillë.
NĂ« pĂ«rmbyllje, e njĂ« mentor imi njĂ«herĂ« mĂ« ka thĂ«nĂ« se sâka fjalĂ« mĂ« tĂ« bukur nĂ« gjuhĂ«n angleze se sa fjala ânĂ« pĂ«rmbylljeâ, mĂ« lejoni tĂ« ripohoj se vizioni i SHBA-sĂ« pĂ«r Ballkanin PerĂ«ndimor Ă«shtĂ« duke lulĂ«zuar, Ă«shtĂ« i mbarĂ«, i bazuar nĂ« sundim tĂ« ligjit, me institucione tĂ« forta demokratike, qĂ« i pĂ«rgjigjen dhe nĂ« pĂ«rkrahje tĂ« nevojave tĂ« njĂ«mendta tĂ« popullit tĂ« tij. Kjo gjithashtu nĂ«nkupton integrim tĂ« plotĂ« nĂ« institucionet perĂ«ndimore. Kjo kĂ«rkon guxim dhe bindje politike. NĂ« KosovĂ«, kjo do tĂ« thotĂ« vendosje tĂ« kushteve tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r arritjen e marrĂ«veshjes me SerbinĂ« pĂ«r normalizimin e marrĂ«dhĂ«nieve pĂ«r tĂ« çliruar potencialin e tĂ«rĂ« qytetarĂ«ve tĂ« saj, veçanĂ«risht tĂ« tĂ« rinjve tĂ« talentuar dhe sipĂ«rmarrĂ«s qĂ« duan qĂ« Kosova tĂ« jetĂ« e ardhmja e tyre. Shpresoj se Kosova Ă«shtĂ« partnere jona e gatshme pĂ«r ta arritur kĂ«tĂ«. Jemi tĂ« gatshĂ«m pĂ«r tĂ« ndihmuar sepse kĂ«to janĂ« edhe interesat tonĂ«. NjĂ« Ballkan PerĂ«ndimor mĂ« i fuqishĂ«m do tĂ« thotĂ« EvropĂ« mĂ« e fuqishme dhe partneritet mĂ« i fuqishĂ«m transatlantik. Le tĂ« punojmĂ« pĂ«r ta arritur kĂ«tĂ« sĂ« bashku.
Ju faleminderit për vëmendjen tuaj sot.