Të dua o shqipe, o zot i Arbërit dhe të falënderoj, që na ruajte gjuhën shqipe, që ti na ke dhuruar! Ti, dikur na e fale një atdhe më të bukur se dherat e tjerë, por ne nuk ditëm ta ruanim tërësinë e tij! Ruajna këtë pak atdhe që na ka mbetur!…/

Nga Rasim BEBO/Chikago/

  Është fatkeqësi, se si ka marrë rrugë, që me emrin “Maqedoni” të quhen sllavët në Maqedoni, madje këtë termë përdorin shumë profesorë dhe doktorë shqiptarë. Njeri nga këta është Prof. Dr. Vebi Xhemaili i cili ka shkruar: “Falsifikimi i historisë kombëtare”, në gazetën “Dielli”, tetor 2013, f.33. Në Strugë është vendosur një pllakatë përkujtimore me këtë mbishkrim:  “Shqiptarët para 100 vjetësh kanë marrë pjesë në kryengritjen  maqedono – shqiptare , kundër okupatorit sërb”. Këtu ka një të drejtë, se sllavët e maqedonisë nuk luftojnë kundra sllavëve të sërbisë. Ajo që kundërshtohet është: se “emri maqedon- emri shqiptar dhe nuk është emër sllav. Z. Vebi Xhemaili e gjuajti me gurë emrin maqedon dhe  për këtë,  Z. Fahri Xharra thotë: “Kur ne, të kaluarën tonë jemi, duke gjuajtur me gurë, duke mohuar dhe duke mospërfillur ate e përvehtësojne të tjerët”. Ndersa ka figura të sllavëve në Maqedoni që thonë të vërtetën: “Vetë Konstandin Milladinov, poet i parë, asnjëherë nuk pranon se është maqedon,  ai, në fakt, e quan veten Bullgar, dhe të gjithë këta njerëz, që na paraqiten sot si ”maqedon i kosideron si bullgarë”. (“Rrënja”, pril 2011).                                                                                                                                                                                                                     Sllavët e Maqedonisë, në mungesë të historisë së tyre, shpikën historinë e paqënë, në mungesë të emrit, në mungesë të kombësisë, në mungesë të personaliteteve, përpiqen të përvehtësojnë personalitete  më të mëdha të shqiptarëve: Skënderbeun, Nënë Terezë. Migjenin.

Asimilimi u përballua gjatë 520 vjetëve të sundimit otoman, por ndodhi vetëm nga viti 1913 e këtej, kur e pushtojë sërbia dhe vazhdoi deri gjatë regjimit komunist.

Tani le të shikojmë se cilët janë maqedonët dhe cilët janë sllavët?                                 Historiani Amerikan Edwin Jacques shkruan: “Mbretëria e Maqedonisë (700-336 p.e.s.) Perdika  duhet të ketë qënë themeluesi i mbretërisë së tretë Maqedune, të krijuar në vitin 815 p.e s. dhe mbreti i parë i saj ishte pikërisht Perdika.  Herodoti e quajti si themeluesi i parë, i larguar nga Argosi pellazg, për në Iliri.  Kjo mbretëri përfshinte Selenikun dhe shtrihej në jug, me kufi Epirin, kurse në veri, me Ilirinë.  Kryeqyteti i saj ishte Edesa , sot Vodena në Maqedoninë perëndimore.   Më pas erdhën brez pas brezi mbreter të përmendur maqedonas, shqiptarë të sotëm.        Aminta (540-500).  Ky pranoi refugjatë të shquar të syrgjynosur nga Athina, si despotin Pisistrati me te birin Hipia me 510 p.e.s.  I cili zgjeroi mbretërin e tij drejt lindjes. Dari i Persisë në vitin 513 p.e.s. kaloi Hellospontin dhe pushtoi një pjesë tokë të Trakisë.

Ai i dërgoi mbretit Aminta një delegacion prej 7 oficerash më 507 p.e.s., për t’i kërkuar një dhuratë nga toka dhe nga uji si shënjë nënshtrimi. Aminta i nderoi miqtë me një festë të madhe. Persët ngulën këmbë që atje të merrnin pjesë edhe gratë maqedonase, mirëpo sjelljet e tyre të pahijshme, prej pijaneci, e zëmëruan të birin e mbretit, Aleksandrin. Prandaj ai sajoi një marifet, duke i larguar grate nga tryeza dhe i zëvëndësoi ato me djem të rinj të veshur si gra, por të armatosur me thika. Kur ambasadoret e kaluan masën, e paguan me kokë.  (f.98, nr. 21). Të kuptojmë se Aminta me qeverinë e tij, nuk iu përkul mbretit Dari, si më i fuqishmi i kohës para 2520 vjetëve, siç përulet sot, qeveria e jonë në mënyrën më të neveritshme, duke njollosur historinë tonë mijëravjeçare.                                                        Aleksandri I (500-454  Shprehu admirimin e rij për kulturën greke duke inkurajuar lidhjet e ngushta me Greqinë. Poeti më i madh lirik, Pindari i Tebës, thuri poema që e lavdëronin Aleksandrin. Atij i dhanë titullin “Felelini” ose “Miku i grekëve”. Një titull i tillë, dëshmon se mbreti i Maqedonis nuk  ishte grek. Herodoti na tregon, se njëherë Aleksandri i Maqedonisë shkoi në Olimp për të marrë pjesë në garat panhelene. Grekët deshën ta perjashtonin nga garat se nuk ishte grek por barbar. Mirëpo Aleksandri dëshmoi se ishte pasardhësi i Herkulit dhe i mbretërve të Argosit, atëhere ata e pranuan në gara.  (f. 98, nr 22).  Kur themistokliu u dënua nga Athina, Aleksandri i dha srehim në Pidna të Maqedonisë.        Perdika  II (454-413). Një fragment: “Athina nxiti trakasit në veri e në lindje përtë pushtuar Maqedoninë. Tuqididi lëvdonte kalorsinë maqedonase duke thënë: “Kur hidheshin në sulm, askush nuk mund t’u bënte ballë, pasi ishin kalorës të zotë dhe të armatosur mirë e me parzmore. (f. 99, nr. 27). Perdika, ashtu si i ati Aleksandri i-I-rë , i ftonte greket e shquar në pallatin e tij në Edesa. Kështu ai mirëpriti aty  Melanipidin, nje autor i shquar  lirikash. Hipokratin (460-375) p.e.s. “Babai i Mjekësisë i lindur në Kosin Pellazg, sherbeu te Perdika si mjek në pallatin e tij. (f. 100, nr. 28).                                                                                 Arkelau (413-399  hipi në fronin e mbretit të Maqedonise  pas të atit. Plini në veprën e tij “Historia Natyrore” shënon: “dhënia e udhëzimeve në bujqësi ishte një zanat me dinjitet të lartë, që faktikisht ushtrohej nga Arkelau. (f. 100, nr.32). Arkelau mirëpriti poetin tragjik, Euripidin, si pas Eskilit… Ai u largua vullnetarisht nga Athina për në mërgim në vitin 404 p.e.s., për arsye se vepra e tij nuk gëzonte njohjen e duhur nga njerëzit. Dy vjet më vonë pësoi një vdekje tragjike në pallatin mbretëror të Maqedonisë, i ushqyer nga qentë e mbretit. (po aty,nr.31).      Vijnë me radhë mbreterit e Maqedonis: Eropi i II (399-394 p.e.s.), Aminta II (393-369 p.e.s.), Aleksandri II 369-366 p.e.s.), Ptolemeu (366-364 p.e.s), Perdika III (364 -360 p.e.s.).                   

     Filipi II (359-336).  Në vitin 358 p.e.s. u martua me Olimpian, motrën e mbretit Aleksandër të Mollosit, krijoi një aleancë të ngushtë me Mollosët e Epirrit, të cilët, sipas gjeografit grek, Strabonit, u ngjanin maqedonasve nga gjuha, veshja dhe zakonet. (f.101, nr. 33). Për herë të parë në Histori të tri mbreterite pellazge Maqedoni,Epiri, dhe Iliria, d.m.th. shqiptarët e hershem, u vunë nën një prijës, nën mbretin Filipi II. Ai konsolidoi Maqedoninë dhe e zgjeroi më vonë, nëpërmjet “Falangës Maqedonase”, legjendarja e këmbësorisë.

Aleksandri i Madh (336-323 p.e.s,).  Aleksandri i III, i biri i Filipit, i njohur edhe me mbiemrin Leka. Hyri në histori me kalin kaluar. Lindi në Korrik të vitit 356.e.s., në Pela, në v.p. të Selenikut. Plutarku shkruante se të gjithë falltaret e Efesit, pasi vështruan rrënojat e tempullit të djegur, rendën nëpër rrugë duke thirrur: “ Ky ishte sinjali i lindjes së atij që do të shkatërrojë të gjithe Azinë. (F.104,nr.38

Histori­ani Nebi Dervishi thotë: “…se Leka i Madh nuk është i pazot, pasi burimet histo­rike flasin se trashëgimia e maqedonasve antikë u takon shqiptarëve, më shumë se çdo populli tjetër në Ballkan. (“Rrenjet prill 2011)

Prof. Oto Myleri Thotë: “Mbretëritë e këtyre tri provincave: Epir, Maqedoni dhe Iliri, vishnin një lloj rrobash, kishin të njëjta zakone, dhe lidheshin me krushqi e me gjini kurdoherë midis tyre. Kësisoj Nunela e Aleksandrit të Madh, ishte iliriane, kurse e Ema, Olimpia, prej Epirit, nga dera e Pirros.                                                 Cilët janë këta sllavë që na kanë shqetësuar dhe na shqetësojnë?                                    Tajar Zavalani thotë: “Invazioni Sllav”, vend banimi i tyre fillestar kanë qënë moçalet e luginës së lumit Priper të Biellorusisë që quhej Posleje. Jetonin duke zënë peshk dhe gjuanin kafshë të egra.      

    Më 617, një fuqi e kombinuar avaro-sllave arriti kulmin. Si një valë deti prej njërëzish, shkruan Prokopi, me burra, gra dhe fëmije, ata u vërsulën duke e kthyer në gërmadha dhe zhytën në gjak Ilirine,  Maqedoninë, Trakën, Epirin. Ata vranë dhe masakruan të gjithë njerëzit, pa dallim seksi apo moshe, që u ra ndër duar. Si mbas llogaritjeve, më se 200.000 vetë humbën jetën, ose u rrëmbyen si skllevër gjatë invazioneve.

Historiani anglez William Temperley shkruan: “Sllavët shkatërruan monumentet e mrekullueshme të qytetërimit romak-bizantin që ishin krijesat e gjeniut të perandorëve të mëdhenjë romako-bizantin, me origjinë shqiptare të Dioklecianit dhe Justinianit.

Sllavët më herët nuk janë përmëndur fare, askush nuk i ka njohur me një emertim kombëtar, sepse kjo hapësirë ishte shqiptare, territori shqiptar, popullata shqiptare, ndërsa sllavët në Maqedoni ishin pakicë, raja, që i solli në luginën e Vardarit Perandoria Osmane për të punuar tokën, me që otomanët me shqiptarët patën probleme të vazhdueshme. Kështu, si kundërvënie të popullatës së rebeluar shqiptarë, sollën kolonët sllavë nga përtej Karpateve dhe nga Bullgaria.                Historiani Chek, Prof. Dvornik: “Sllavët nuk kanë asnjë legjendë  heroike që të kujtojnë vendosjen e tyre  në Gadishullin e Ballkanit. (A. zavalani, “Histori …”, f.71).

Kronistët nuk i përmëndnin fare, ndërsa vllehët ishin të pranishëm në këtë hapësirë, ndërsa tani janë asimiluar  në sllavomaqedonas. Në kohën më të re, Tito i pranoi sllavo-maqedonasit,  për të krijuar një zone tampon në mes të sërbëve dhe bullgarëve, përkatësht për të dobësuar  ekspansionin sërb, por edhe për të penguar afrinë sërbe me Greqinë.

Federata Jugosllave bëri investime në Maqedoni dhe dha benefice. U dha detyrë të ndiqnin aty shqiptarët vendës, veç dhunës dhe vrasjes sistematike, por dhe shpërnguljes për në Turqi. Sllavët, që banonin në fshatra që nga koha e Turqisë, i sollën në qytet, në vendet më të preferuara, madje sollën dhe vëllezër sllavë nga Greqia, krijuan administratë në gjuhën sllave. Ndërsa shqiptarët i përjashtuan,kurse ata që nuk ishin shqiptarë, u detyruan të emërtoheshin maqedonas. Komuniteti i numurit vllehë u bënë sllavo-maqedonas, duke shtuar në emra mbaresën sllave.   Fatkeqësisht edhe shqiptarët e besimit ortodokës, që në Maqedoni ishin të shumtë, të cilëve më parë ua morën kishat, u regjistruan dhe ua imponuan emertimin sllavisht .Kështu, ka ndodhur, që nëna shqiptare e besimit ortodokës, nuk di asnjë fjalë sllavisht, ndërsa djali publikisht nuk thotë asnjëherë ndonjë fjalë shqip, madje ka nga ata qe mohojnë gjuhën kombëtare.  (G. Adili “përvehtësimi i Historise”,12-2-2009).

Sllavët e Maqedonisë, të cilët kanë kapur majat e të gjitha istitucioneve,  janë shumicë në të gjitha strukturat e shtetit, me një emertim te përvehtësuar “Maqedoni”.  Maqedonia kurrë nuk ka qënë as e Greqisë as e Bullgarisë, Vendasit ishin shqiptarë. Ka kohë që akademikët sterilë të Shkupit, përpiqen të përvehtësojnë Skënderbeun, bëjnë libra, shkruajnë tekste të porositura nga lartë, mirëpo kurrsesi nuk u del hesapi, sepse të tjerët nuk ua pranonin Skënderbenë për të tyren. Disa bënë perpjekje për të bërë të tyren Migjenin, mirëpo nuk kishin si të arsyetojnë, pse ai shkroi në gjuhën shqipe dhe nuk bëri asnjë resht në gjuhën sërbishte, atëhere u tërhoqën. Kur u bë e njohur Nënë Teraza, bënë çmos për ta bërë të tyren, se ajo kishte lindur në Shkup, por në Maqedoni nuk ka sllave katolikë, por ka vetëm shqiptarë katolike. Kështu iu shmangën kombësisë dhe i vunë në pah, shkupjania Nënë Tereza. Në kohën e Nënë Terezës pjesa dërmuese në Shkup ishin shqiptarë katolik dhe myslimanë.                                                                       Z. Branko Manollovski, personaliteti njohur në diasporë, kur filloi shkollën fillore nuk dinte asnjë fjalë sërbisht, por, shkolla sllave ia regjistroi emrin me mbrapa shtesa sllave dhe kjo i mbeti, ky nuk e ka të paster emrin si të Josf Bakërit, që ishte një brez më i vjetër. Z. Branko Manollovski, që është shqiptar vetëm me emër të sllavizuar.

Edhe këta sllavë e kuptojnë, qe nuk e kanë të tyren emrin Maqedoni. Kur këta bisedojnë me kushrinjtë e tyre të gjakut sërb ose rus, ata jane sllavë. Kur bisedojnë me perëndimin, anglezë, amerikanë etj., ata kthehen e bëhen maqedonë.             Në vitin 1991, kur ish Republika Maqedone e Jugosllavisë u bë republike e pavarur në Ballkan, udhëheqësit e saj adaptuan për flamur të tyre kombëtar flamurin e Aleksandrit të Maqedonisë. Të adaptosh emrin e lashtë të Maqedonisë si emer kombëtar të republikës së krijuar në shekullin XX dhe të adaptosh për këtë republikë të re flamurin e Aleksanddrit të Maqedonisë, këtu kemi të bëjmë me një ndryshim të rremë, të falsifikuar të indetitetit kombëtar “Kush na ka faj, se vetë i kemi verbuar sytë tanë, me duart tona’’! thotë, Aristidh Kola!

Z. Manollovski sjell tre emra konkrete të personaliteteve tona, prindërit etyre kanë qënë shqiptarë. Video Smilevski, që u shpall Heroi popullit në Republikën e Maqedonisë, sa ishte gjallë, nuk tregonte se ishte shqiptar, ndonëse e kishte djalë  halle. Personi tjetër ish-Kryetari i Akademis së Shkencave të Maqedonisë, Mateja Matevski, vazhdoi të heshtëte se prindërit e tij ishin shqiptarë. Po kështu dhe Grigor Jovanoski, i cili tani është antari i Akademis së Shkencave te RM-së. Si mendoni, nuk bëmë gjunah të madh ne, bashkëkombasit e Josif Bagërit, që shndërruam gjatë gjashtë dekadave të fundit gjuhën tonë amtare shqipe në gjuhën sërbishtë dhe bashkë me gjuhën ne ndërruam indetitetin etnik, nga shqiptarë në sërb?!  Kjo është fatkeqësia kur mohom veten tënde. Atëherë hap gojën historiani sllavo-maqedonas , Hristo Polljanski të thotë: “… nga popullsitë e lashta të kesaj treve, kishin shpëtuar pa u zhdukur disa “ashkla”… Vala e tretë e “ardhacakëve” (shiptarë) paska ndodhur në fillim të shek. XX-të. Kurse vala e fundit e kolonizimit shqiptarë të Maqedonisë, paska ndodhur pas vitit 1944. Dhe më tej, ky historian arriti të nxjere nga goja, se maqedonasit e sotshëm ishin stërnipërit e Lekes së Madh dhe Skënderbeu nuk ishte shqiptar por maqedonas.  Kur ne i thamë Profesorit, se në kohën e Aleksandrit të Madh, ju bridhnit ende në stepat e Rusisë, kurse në viset e Aleksandrit të Madh, keni ardhur 10 shekuj më vonë. Polanski u përgjigj … “Ne maqedonët, – tha ai, me të vërtetë kemi ardhur shekuj më vonë, por përderisa u vendosëm në trojet e maqedonëve të lashtë, ne jemi pasardhësit e tyre, jo vetëm pasardhesit e tyre kulturorë, por edhe gjenetike”. (Nejazi Muhameti “Maqedonia Shqiptare”. Bot. 2009,)                                                                                             Emri Maqedoni është përvehtësuar nga sllavo-sërbët. Ata veten e tyre e quajnë autokton dhe ne shqiptarët na quajne ardhacakë në truallin tonë mijëravjeçar. Ndërsa Tirana, Prishtina dhe Shkupi me partitë shqiptare në Maqedoni heshtin dhe heshtja vazhdon me diskriminimet që bëjnë  këta sllavo rjepacak pushtues. Kanë rrëmbyer emrin maqedon, vendin maqedon indetitetin maqedon,  historinë e Maqedonisë duke bërë diskriminimin e gjuhës shqipe. Dhe vetëm ne heshtim dhe heshtim. Si mund të ndryshohet tri herë indetiteti brënda një shekulli më parë? Quheshin bullgarë, pastaj e shpallën veten si maqedonë, por prsëri sllavë, kurse pas vitin 1991 e quajnë veten maqedonë antikë, pra, jo sllavë. Këta janë akoma në kërkim të indetitetit kombëtar përfundimtar.

Josif Bagëri, dëshmitar i përjetshëm i shqiptarëve ortodokës të Rekës, lindur në vitin 1870 dhe vdekur në vitet 1930. Asimilimi u përballua gjatë 520 viteve të sundimit otoman, ndodhi vetëm nga viti 1913 e këtej, kur e pushtoi sërbia dhe vazhdoi gjatë sundimit komunist.  Dhe vetëm ne heshtim dhe heshtim.  Xhorxh Santaiana,  na kujton ne të gjithëve, se ata që nuk kujtojnë të kaluarën janë të dënuar ta përsërisin atë. (E. J., f. 17).

MAQEDONIA NË MESJETË

Sllavet u vendosën gjatë shekujve VI-VIII në pjesën perëndimore dhe veriperëndimore të Maqedonise së sotme, në viset ku ende sot shqiptarët përbëjnë shumicën dërmuese të popullsisë. Njihet në histori më 21 korik1843, udhëhëheqesi i kryengritjes së madhe të Shkupit kundra masave tanzimaniste ishte Dërvish Cara. Kjo kryengritje u përhap në viset e tjera shqiptare në Tetovë, Kaçanik, kumanovë, Gostivar, etj. Vazhduan kryengritjet deri në vitin 1875. Porta e larte hoqi dorë nga zbatimi i masave të tanzimatit në malësitë shqiptare. Shkup,Tetovë, Dibër, ishin vatra kryesore të Lidhjes së Prizrenit me drejtues: Iljas pashë Qokun, Sheh Mustafa Tetova, Jashar Bej Shkupi. Levizja mori hov për shkollat shqipe dhe për kishën shqiptare. Bajo Topulli organizoi çetën e parë patriotike “Ja vdekje ja liri”.  Më 1908 u mbodh Kongesi i Alfabetit Shqip në Manastir. Krahina shqiptare e Maqedonisë u shqua edhe në kryengritjen e madhe çlirimtare antiosmane të Shkupit, që u çlirua më 11 gusht 1912.                                                                   Në kuvendin e Vlorës morën pjesë 8 delegate nga viset shqiptare të Maqedonisë: Dibra, Tetova, Gostivari, Struga, dhe Ohria (Myfti Vehbi Agolli, Sherif Langu, Mehmet pasha Darralla, Hamdi Ohri, Dr. Myrteza, Zyhdi Beu, Nuri Sojli, Mustafa Baruti). Nga kata uzgjodh me vota unanime kryetar i Këshillit Kombëtar (Parlamentit)  Myfti Vehbi Agolli, kurse Mehmet Pashë Dërralla u zgjodh ministër i Mbrojtjes Kombëtare.

Sipas francezit L. Jaray, Shkupi me 1913, kishte 45.000 banorë myslimanë (55%), 25.000 shqiptarë, kurse bullgare 10.000-15.000 rreth (22-33%), veç këtyre, kishte 3000 sërbe, 2000 izraelitë. (G.L. Jaray, L/Albanie income, Paris 1913, f. 40).                       Istituti Gjeografik i Sofjes, botim i vitit 1902: Shkupi ishte qendra e vilajetit të Kosovës, kishte 4474 shtëpi apo familje. Prej kёtyre 2336 shtëpi (53%) banoheshin me familje shqiptare,1687 familje bullgare, 200 shtëpi cigane dhe 100 shtëpi izraelite, 90 shtëpi katolike shqiptare. (Prof. Kristo Frasheri, Tianë nëntor 2009)

Po sot e dashura Maqedoni?!… Sllavo-maqedonasit sjellin Car Dushanin në Shkup, të ngjashëm si tërmeti i 26 korrikut 1963, kur u shpërngulën forcërisht e pabesisht shumica e shqiptarëve nga ky kryeqytet i Jugosllavisë së Dytë (FSRJ). Dridhjet e tërmetit të ri politik shoven, po ndihen për gjatë këtij dimri. Car Dushani vjen në Shkup me putrat putiniane, simbole ortodokse lindore, me veshje bizatine lindore, me kurorë nga manastiri Cetinës së Cërnagorë. http://gazetadielli.com/car-dushani.

Si përfundim, Maqedonia është shqiptare dhe qeveria e Shkupit duhet të heqë dorë nga endrrat nacionaliste e shoveniste dhe ta shohë realitetin me sy hapur, për ta parë ashtu siç është. Të shohë, se në gjirin e saj ka një popull të konsiderueshëm shqiptarësh, të cilët jetojnë, punojnë, shpresojnë dhe kërkojnë të thonë fjalën e tyre në atdheun e përbashkët, sepse sllavët jetojnë  në Maqedoninë e shqiptarëve. Kjo është maqedonia ime, kjo ështe Maqedonia e gjithe shqiptarëve.

Rasim Bebo  Addison  Çikago Janar 2014                                                                             .

Pas tyre,më 5 shtator 1908, vijnë në Korçë çifti Erikson (Charls Tellfort Ericson) me gruan e tre fëmijët./

Nga Petro Luarasi/
Misionarët e parë protestanë amerikanë, që erdhën për një qëndrim të përhershëm në Shqipëri, janë çifti Kenedi (Kennedy) Të përndriturit: Violeta (Violett) dhe Fines (Phineas ), të cilët mbërritën në Korçë më 26 mars 1908.
’’Çifti Kenedi…janë misionarët e parë të huaj Ungjillorë,që u shpërngulën në Korçë me ndihmën e Misionit Turk – Evropian”…(Xhon Kuanrud: Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.218)
Po ashtu studjuesi i mirënjohur Iljaz Gogaj thekson:
”Arsimi dhe pedagogjia amerikane e kanë zanafillën e tyre në Shqipëri që në vitin 1908, atëherë kur erdhi në Korçë çifti amerikan Violeta e Fines Kenedi”. (I.Gogaj:Shkolla teknike e Harri Fulci, f.7)
Pas tyre,më 5 shtator 1908, vijnë në Korçë çifti Erikson (Charls Tellfort Ericson) me gruan e tre fëmijët.
Me këtë rast kam nderin të korrigjoj pasaktësinë e artikullit: ‘’Erikson…rezidenti i parë amerikan në Shqipëri” (Gazeta 55”, 15 korrik,2003, f.12) dhe zotin kryeminister tani.
Si rezidencialët e parë të huaj dhe për rëndësinë e aktivitetit të tyre 30-vjeçar në Shqipëri, Violet e Fines Kenedi përfaqësojnë misionarët amerikanë më të devotshëm dhe më të suksesshëm. Ata qëndrojnë me meritë në krye të nderimit tonë ndaj veprimtarisë protestante në dobi të popullit shqiptar.
Zonja Violet Kenedi qe shoqe gjimnazi me Sevasti Qiriazi –Dakon në Manastir dhe për hir të saj mësoi mirë gjuhën shqipe. Çifti Kenedi erdhën në Shqipëri duke dhënë një ndihmë të jashtëzakonshme në veprimtari kulturalo-arsimore, fetare (ungjillorë) e humanitare, mbarëkombëtare, të ndihmuar me fonde nga bordi i misioneve amerikane në Ballkan. ’’Brodhën” kudo nëpër Shqipërinë hallemadhe.
”Mjerimi që hoqi populli shqiptar në këtë kohë, na mbushi me simpati për të dhe na nguci që veç punës shkollore të merreshim me përkkrahjen shoqërore dhe mirëbërje’’, shkruan zonja Kenedi.
Ndër të tjera ata ndihmuan riçeljen e Shkollës shqipe të Korçës me drejtor Petro N.Luarasin, ku Fines jepte anglisht e Violet, frengjisht e muzikë. Atje ata ishin edhe mësuesit e Skënder Luarasit me të cilin krijuan një lidhje të përjetëshme.
Kur më 1910 autoritetet otomane i mbyllën shkollat shqipe, në sajë të autoritetit të çiftit Kenedi si përfaqësues të protestantëve amerikanë, shkolla e vajzave në Korçë mbijetoi duke u emëruar “Shkolla Amerikane”. Nga thënia e Hil Mosit: ”Gruaja e arsimuar është shtylla e kombit”, gjykohet paksa edhe për meritën e çiftit Kenedi e të bashkëpunëtoreve Sevasti e Parashqevi Qiriazit. Në këtë shkollë mësoi e u edukua, punoi e u bë ”bijë shpirtërore” e çiftit Kenedi dhe vajza e P.N.Luarasit, Shega Luarasi (Uçi).
I.Gogaj ( ”Shkollat amerika në Shqipëri”,f.20) shkruan se në 10.9 1924 qeveria e Nolit e njohu zyrtarisht shkollën e çiftit Kenedi: ”…me personel mësimor Fines Kenedi, Violet Kenedi, Aspasia Efthim e Shega Luarasi… Në vitin shkollor 30-31 shkolla arriti numrin më të madh të nxënësve , me 123 nxënës dhe me dhjetë mësues …Mila Gjokoreci,Ollga Plumbi,Shega Uçi(Luarasi), Aspasia Efthim.”
Çifti Kenedi u larguan nga Shqipëria më 1936 duke ia dorëzuar drejtimin e misionit çiftit Eduin e Dorotia Xhejks të cilët u përzunë në vitin 1940 nga pushtuesit .
”Trupi im është këtu, por zemra ime është në Shqipëri…S’më vjen keq për të këqiat që hoqa për Shqipërinë”, shkruan zonja Kenedi në Sh.B.A.
Pas çlirimit, kur ata cilësoheshin ”agjentë të huaj”, për veprimtarinë e shquar të çiftit Kenedi, guxoi të fliste e të shkruante vetëm ndonjë si S.Luarasi. Një studim dinjitoz për veprën e tyre, i botuar mbas viteve 90-të, gjendet në librin e I.Gogajt:’’Shkollat amerikane në Shqipëri ‘’.
Ndaj ‘’s’guxoj ‘’ të zgjatem, por shtoj vetëm se Violet e Fines Kenedi u ndanë nga jeta në moshë të shkuar e pa trashëgimtarë duke ia dhuruar kursimet çështjes shqiptare.

Serbia te perëndimorët thotë që ne  jemi ekstremistë fanatik islamikë , kurse në shtete arabe thote se ne jemi muslimane properëndimorë të papërmisueshëm…

E e vërteta është se na jemi proprerëndimor e aspak islamistë ekstremistë …….Ndërsa Ismail Kadare shkruan …”Shumëkujt mund t‘i duket se të ngresh çështje të tilla, pra të polemizosh me të çmendurit, është kohë e humbur. Ndërkaq, të çmendurit (që në këtë rast do t‘i përligjnim po të ishin thjesht të tillë), vazhdojnë veprën shkatërruese mu në sytë tanë…

Nga Fahri XHARRA/

Kush janë këta flliqtana me mjekrra që po na trazojnë? Ç´i duhet këtij populli që memzi e pa lirinë që të ballafaqohet me disa mbeturina  arabo-osmane të ndërsyera nga qarqet pansllviste  ? A jemi të vetdijshëm se me çfarë hapash të mëdhenj po e dërgojnë popullin tonë në humnerën e pa kthim të përgatitur në kuzhinat më antishqiptare?

Duke e shikuar të vërtetën në sy , atë të vërtetë e cila nuk mund të mohohet, pa asnjë dyshim lind pyetja se a jemi në debat artificial mbi fenë apo jemi duke fuqizuar një ndjenjë tonën për të cilën jemi krenar dhe të cilën po duan të na e mohojnë.

”Të gjithë ata që nuk ia deshën të mirën kombit shqiptar, vazhdimisht kanë bërë përpjekje që ta përçajnë, duke i nxitur pjesëtarët e saj që ta shohin njëri-tjetrin përmes dallimeve. Theksimi i dallimeve dhe nxitja e urrejtjes ndaj identiteteve partikulare të individëve e grupeve të caktuara, mjerisht po vazhdon edhe sot” shkruante dikush dikund. Po çfarë janë ato identitete ”partikulare ” të individëve ?  A ka kombi ynë aq shumë identitete qosjane ,sa të quhen edhe partikulare (të posaçme ) individuale, të cilave nuk po guxokam të iu përzihemi.? Jo. Ne e kemi një identitet , e ai është identiteti ynë shqiptar.

”Ngjizja e kombit shqiptar mbi këtë larushi (nga të gjithë popujt e Ballkanit, duke qenë edhe më të lashtët, mund të thuhet se shqiptarët më së shumti iu ekspozuan ndikimeve të ndryshme. Shumëllojshmëria kulturore e fetare, paraqet shtresëzimin historik të epokave, sipas kronologjisë,) nuk ishte punë e lehtë. Rilindësit shqiptarë, duke kuptuar frymën e kohës që po jetonin dhe me një vizion shumë të qartë për të ardhmen, iu përveshën punës. Përhapja e frymës kombëtare ndër shqiptarët e paarsimuar, edhe sot mund të duket një mision i pamundur. ”   na thoshte dikush  diku në një shkrim.

”Ay shkrin ishte shkruar sipas parimit:çfarë ka dashur autori të thotë me këto vargje? Si mund të ketë debat artificial kur konkretisht disa imam  kanë rrokur jataganin kundër gjysmës së popullatës dhe kundër kushtetutës? Debati jo vetem që s’ështëartificial po është kryekeput politik dhe relevant.(B.I)” …. dhe plotësisht me vend dhe frytdhënës.. Ne po duam e  po urojmë  qe t’i dalin dhe “pija” iluzioniste qe e ka mbërthyer sa muaj  atë që  shkruan mbi këte çështje sepse të dehesh pa pirë nuk është mirë..

:”Presioni mbi tjetrin që nuk ndan të njëjtat vlera dhe bindje me ty, është para së gjithash paranojë e shkaktuar nga injoranca dhe shpirtngushtësia. Drejtimi i gishtit kah tjetri që nuk është si vetja jonë, nuk na bën nder. Të gjithë kanë nevojë të frymojnë lirshëm, pa e pasur frikën nga përjashtimi i çfarëdo forme.”   (shkruan dikush diku)  ….dhe te na mbyllin  gojën ,e ne emer te tolerances te heshtim ? Kujt i duhet kjo tolerancë nda tyre?

Më erdhi çudi  që  shkrimshkruesi përpiqet kritikës në media, debatit t’i japë konotacion se debatin e kanë udhëhequr idiotë e shpirtngushtë kundër atyre që mendojnë ndryshe !… deri sa edhe unë unë jam vetë pjesë e atij debati, bile me zhurmë të madhe.

”Përhapja e frymës kombëtare ndër shqiptarët e paarsimuar, edhe sot mund të duket një mision i pamundur.” .(shkruan dikush dikund)……”Shumëkujt mund t‘i duket se të ngresh çështje të tilla, pra të polemizosh me të çmendurit, është kohë e humbur. Ndërkaq, të çmendurit (që në këtë rast do t‘i përligjnim po të ishin thjesht të tillë), vazhdojnë veprën shkatërruese mu në sytë tanë. (Ismail Kadare).  A nuk është kështu?

Me ta duhet të mirremi , duhet të mirremi me” flliqtanat me mjekrra (R.Haradinaj ) ” se janë të rrezikshëm , janë vulgarë dhe të pa moralshëm…..”Duket fyerje, natyrisht, të merresh me ta. Dhe ashtu është. Por kur ujërat e zeza vërshojnë befas, dikush duhet të merret me to.(Ismail Kadare)

”Rryma të ndryshme fetare të cilat mundohen që islamin ta bartin në jetën tonë publike, ta bartin në diskursin tonë publik, ta bartin si një mënyrë tjetër jetese, më një diskurs tjetër mund të paraqesin rrezik për shtetin e Kosovës. Kështu ka thënë në pjesën e dytë të intervistës dhënë gazetës “Zëri”, ministri i Punëve të Jashtme Enver Hoxhaj.

Ai kërkon nga Ministria e Brendshme, ministri të tjera, agjenci të ndryshme që të jenë më të vëmendshëm.“Këtë se çfarë unë po e them para jush e kam ngritur edhe në takime të caktuara edhe në Evropë, por edhe në Lindje të Mesme”, ka thënë Hoxhaj. Sipas tij, Kosova dhe qytetarët e saj në kuptimin e historisë, gjeografisë, në kuptimin e kulturës janë evropianë. “Dhe agjenda jonë evropiane është rikthim në Evropë. Unë mendoj që Kosova nuk ka nevojë as të eksportojë e as të importojë islamin”, ka thënë ministri gjatë intervistës  ….Dhe duhet të the qartas se Kosova nuk ka nevojë as të eksportojë e as të importojë islamin ekstremist. Ta ruajmë atë që e kemi.

”Interesimi i Serbisë është që të lulëzojë radikalizmi islamik në Kosovë. Serbia e ka themeluar fondin special për destabilizimin e Kosovës së Pavarur dhe sektorin islamik, i cili ka fondin e pakontrolluar nga shteti. Islamikët radikalë shqiptarë kontaktohen nga sektori serb islamik në vende islamike. Islamisti shqiptar nuk ka njohuri se ai po kontakton një islamist që është kryekëput në shërbim të Serbisë, sepse kontakti ka emër mysliman, ka post në vende islamike, dhe i kryen të gjitha besimet fetare. Kontakti i tij do t’i japë para për t’i ndihmuar myslimanët në Kosovë apo Shqipëri, por nuk do t’i zbulojë asgjë se ato janë para të Beogradit për destabilizim të Kosovës.  ”( Reshat Sahitaj)

”Nga ana tjetër i garantojmë se Islami dhe muslimanët do të jenë identiteti kryesor dhe faktor i të mirave të përgjithshme të këtij populli. ” (deklarohet dikush tjetër kundër Ministrit Hoxhaj) .” Ndërkohë një dekret presidencial në Egjypt, shpall Vëllazërinë Muslimane një organizatë terroriste. Presidenti egjiptian, Adli Mansur, sot nënshkroi një dekret që parashikon përfshirjen e Vëllazërisë Myslimane në listën e organizatave terroriste. Dekreti parashikon, konfiskimin e aseteve të Vëllezërisë si dhe zbatimin e ligjit ushtarak për anëtarët e saj. ”(AScreen )….Nëse qendra e kulturore e botës arabe- Egjypti e sheh të arsyeshëm një hap të tillë… Më në fund të mbyllet edhe tek ne një herë e përgjithmonë një lojë e kurdisur.Boll Mo!

Serbia te perëndimorët thotë që ne  jemi ekstremistë fanatik islamikë , kurse në shtete arabe dhe të ndryshme muslimane se na jemi properëndimorë të papërmisueshëm.

E e vërteta është se na jemi proprerëndimor e aspak islamist ekstremist …….Ndërsa Ismail Kadare shkruan …”Shumëkujt mund t‘i duket se të ngresh çështje të tilla, pra të polemizosh me të çmendurit, është kohë e humbur. Ndërkaq, të çmendurit (që në këtë rast do t‘i përligjnim po të ishin thjesht të tillë), vazhdojnë veprën shkatërruese mu në sytë tanë.

Fahri Xharra

04.01.14 Gjakovë

Nga Ramiz LUSHAJ/

Mbi 750 milionë njerëz në planetin tone, përveç gjuhës së tyre zyrtare apo etnike, e flasin Anglishten si gjuhë të huaj.

             1.

Në vitet ’60 të shek. XX Kryeministri i Indisë, Jawaharlal Nehru, duke parë interesat perspektive të vendit të tij, ndërmori vendimin e drejtë politik për të fut e mbajtë Anglishten si gjuhë e huaj e detyruar në institucionet shtetërore dhe në ato arsimore e shkencore. Ai e ndërmori këtë hap madhor në një vend ku flitet kryesisht Gjuha Hindu (mbi 41 për qind e popullsisë) dhe 14 gjuhë të tjera zyrtare, në një vend që kishte dy dekada të Pavarësisë Kombëtare nga Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe (15 gusht 1947).

Në sipërmarrjen e tij, Kryeministri largpamës Nehru, i kishte të gjithë kundër: edhe këshilltarë të tij, edhe ministra të tij, edhe ambienti, edhe gazetarët. Në disa shtete pati edhe protesta masive, pro e kundër gjuhës, me të vrarë, të plagosur e të burgosur. Edhe drejtësia indiane iu hodh në akuza e proçese gjyqësore.

Sot, Anglishtja, e ka ngritur në nivele të larta Indinë, aqsa ka shënuar arritje madhore në zhvillimin e shkencës e teknikës, në konkurimin me Gjuhën Kineze, në një lidhje në mes shteteve e kombeve të saj, etj. Investimet e huaja në këtë vend edhe anglishtfolës kanë shënuar kulminacione. India do të jetë shumë shpejt një nga superfuqitë e botës, jo vetëm nga numri i popullsisë, (aktualisht rreth 1.2 miliardë banorë), por edhe nga potencialet e saj të larta e të shumanshme, në synimet e saj për të qënë antare e përhershme e Këshillit të Sigurimit, etj. Këtë shembull e ka ndjekur dhe po e ndjek edhe Pakistani fqinjë e rival.

Në këtë rrugë me fryte të shpejta po ecën edhe Shqipëria, në zemër të Europës, populli më amerikandashës.

2.

Gjuha Angleze është gjuhë ndërkombëtare, gjuhë globale, gjuhë e parë e shek. XXI, që lidh kombe, raca e fe të ndryshme.Në dy shekujt e fundit  zhvillimet kryesore shkencore u arritën në vendet anglishtfolëse, prandaj Anglishtja cilësohet edhe si “Gjuhë amtare e shkencës”. Mbi 60 për qind e diturive të botës gjenden në anglisht.Sot në gjuhën angleze kryhen mbi 80 për qind e biznesit të komunikimit dhe mbi 70 për qind e komunikimeve në diplomaci e marrëdhënie ndërkombtare. Anglishtja është gjuha e sotme e internetit.

3.

Gjuha Angleze është gjuha e huaj kryesore e zhvillimeve e integrimeve euro-atlantike të Shqipërisë dhe të shqiptarëve në të gjitha trevat etnike shqiptare në Ballkan.

Si në BE dhe në NATO gjuha kryesore e folur dhe e shkruar në shtetet antare të këtyre dy organizmave ndërkombëtare është anglishtja, pavarësisht se BE ka 23 gjuhë zyrtare kryesore dhe në NATO janë vetëm dy gjuhë: anglisht e frengjisht.

Amerika anglishtfolëse, aleati strategjik e gjeo-politik më i rëndësishëm i Shqiptarëve, sipas programeve politike të dy dekadave të fundit të së djathtës e të majtës, është e mbetet lidere e NATO-s.

Amerika ka buxhet për ushtrinë, më shumë se çdo shtet tjetër i planetit dhe ma të madhin ndër të gjitha shtetet antare në NATO. Tri shtete anglishfoëse si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe e Irlandës së Veriut dhe Kanadaja kanë buxhetin për ushtrinë ma të madh se mbi 20 shtete të tjera antare të NATO-s.

Në Bashkimin Europian 51 për qind e popullsisë së saj e flasin Gjuhën Angleze, si në Mbretërinë e Bashkuar, në Irlandë 95 për qind, Suedi 89 për qind, Maltë 88 për qind, Hollandë 87 për qind, Danimarkë 86 për qind, Qipro 76 për qind, Finlandë 63 për qind, Luksemburg 60 për qind, Belgjikë 59 për qind, Austri 58 për qind, etj.

4.

Gjuha Angleze është një nga gjashtë gjuhët zyrtare të OKB-së, biles ma e përdorura në komunikime zyrtare të saj, ku  Shqipëria është një nga 192 vendet antare të saj, qyshse nga viti 1955.

Kjo ngjet për tri arsye: E para, se Anglishten e kanë gjuhë zyrtare të parë apo një nga gjuhët zyrtare të tyre 53 shtete të botës në të gjitha kontinentet, çka përllogaritet në 36 për qind të vendeve antare të OKB-së.  E dyta: për vet rolin, fuqinë e ndikimin e Amerikës mbi globin tokësor, në dete, ajër e planete të universit dhe në strukturat e OKB-së.  E treta: kontributi financiar i SHBA në OKB është sa i 180 shteteve antare të saj të marra së bashku.

Në vendet e G-7 Anglishtja është parësore: në SHBA është gjuhë kombtare, në Mbretërinë e Bashkuar gjuhë zyrtare, në Kanada është një nga dy gjuhët zyrtare, ndërsa në Francë, Gjermani e Itali anglishtja është gjuha e parë e huaj. Edhe në forumet e rajonit po flitet Anglisht.

Anglishtja nuk është një nga gjuhët  zyrtare kryesore vetëm OKB, NATO, BE,  Këshillin e Europës, OECD. Edhe në dy organizmat financiare më të fuqishme të botës: Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombtar është gjuhë kryesore, ndërsa në konferenca, etj. interpretohet edhe në frengjisht, spanjisht, rusisht, kineze e arabe.Disa organizma ndërkombtare e kanë anglishten gjuhë zyrtare të vetme si Komonuelthi, OPEC, APEC, ASEAN, CARICOM, SAARC, etj., ndërsa në disa të tjera mbetet ndër gjuhët kryesore si në BE, OSBE, Konferencen e Vendeve Islamike, Unionin Afrikan, Organizatën e Shteteve Amerikane, në Agjensitë Ndërkombëtare të OKB, në organizma të Afrikës si COMESA, EAC, CEMAC, ECOWAS, etj.

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbi 80 për qind e flasin anglishten, mbi 10 për qind spanjisht dhe pastaj vijnë gjuhët e tjera: franceze, gjermane, kineze, italiane, portugeze, etj.  Në Mbretërinë e Bashkuar anglishtja është gjuhë zyrtare, por 23 për qind flasin frengjisht, 9 për qind gjermanisht dhe mbi 10  për qind italisht, rusisht, arabisht, etj. Në Kanada janë dy gjuhë zyrtare – anglisht e frengjisht, ku anglishten e flasin 73 për qind e popullsisë, frengjishten 23.6 për qind, etj.  Në Francë, përveç gjuhës zyrtare frengjisht, 36 për qind flasin anglisht, 13 për qind spanjisht, 8 për qind gjermanisht, 5 për qind italisht, etj. Në Gjermani, përveç gjuhës zyrtare gjermane, flitet 56 për qind në anglisht, 15 për qind në frengjisht, 7 përqind rusisht, 4 për qind spanjisht, 3 për qind italisht, etj. Në Itali, përveç gjuhës italiane zyrtare,  flasin 29 për qind anglisht, 14 për qind frengjisht, 5 për qind gjermanisht, 4 për qind spanjisht, etj.

5.

Anglishtja, në kuadrin e nismës “Shqipëria Anglofone”, ka arritur të jetë gjuha e parë e huaj në vendin tonë dhe është pjesë e zhvillimit tonë kombëtar.

Duke i kushtuar kujdesin më të lartë Gjuhës Shqipe si Gjuhë e Identitetit Kombëtar, i është dhënë përparësi edhe Anglishtes, si pasuri personale dhe intelektuale për brezat e rinj shqiptarë dhe në shërbim të ardhmërisë kombëtare.

Anglishtja është gjuha e parë e huaj e detyruar e shqiptarëve si anglisht-folës (eglish-speaking) në shkollat shqiptare, biles ka nisur edhe nga cikli i ulët. Numri i nxësësve e studentëve që mësojnë anglisht përbën mbi 70 për qind të atyre që mësojnë gjuhët e huaja, si frengjisht, gjermanisht, spanjisht, etj. Në Maturën Shtetërore ka hyrë edhe Anglishtja si lëndë me zgjedhje, biles me koefiçentë të lartë.  Gjatë viteve të fundit ka rritje të numrit të mësuesve të anglishtes si dhe do të rritet edhe paga e tyre, e drejtëvlerësuar si e mësuesve të matematikës dhe informatikës.

6.

Anglishtja është gjuha me përhapje progresive më të madhe në botë.Ballkani i zhvilluar e integruar në rrjedhat e lartësitë e kohës do të ketë Anglishten gjuhë të parë të komunikimit në nivele rajonale e mes shteteve, në mes kombeve, racave e feve të rajonit.Mbi 750 milionë njerëz në planetin tone, përveç gjuhës së tyre zyrtare apo etnike, e flasin Anglishten si gjuhë të huaj.Në këto vitet e fundit, janë rreth dy miliardë njerëz në të gjithë botën që po e mësojnë Anglishten si gjuhë të huaj, të cilët ndihen mjaft të përkushtuar ndaj përvetësimit të kësaj gjuhe globale.

Opinion nga Faik KRASNIQI/

Kush janë servilët?/

Frikacakët, të padinjitetët, të pangopurit, të paditurit. Ata që kanë frikë për vendin e punës. Ata që synojnë të fitojnë më shumë se sa u përket. Ata që u ka ngelur pak karakter shqiptari në deje. Dinjiteti është baza e marrëdhënies si në punë ashtu dhe në miqësi e gjetkë. Kur fiton dinjitetin fillon e të kuptosh mirë servilët dhe makutërit. Dinjiteti fitohet kur fiton sensin e vlerësimit të së drejtës dhe të padrejtës në çdo vlerësim veprimor ose analizor që të ndodhë në jetën tënde. Jemi në ‘’gropë’’ dhe pretendojmë të shkojmë në Evropë… kjo është fatkeqësia dhe paradoksi më i madh i ne shqiptarëve. Pretendojmë se jemi njerëz me shumë tradita dhe morale të larta por servilizmi, urrejtja, skuthizmi (s’po gjej si ta përkufizoj) na i demaskon këto vlera në njëfarë mënyrë.Kam ecur dhe shëtitur shumë nëpër botë por këtu në Shqipëri është skandal i gjallë. Nga të ecësh… takon njerëz që mendojnë vetëm e vetëm se si t’ia fus atij apo t’ia fus këtij. Edhe kur nuk i takojmë dhe s’flasim me ta… jam i sigurt se këtë gjë ka në mendje.Interesant, ai që ka s’do t’ia di… bën menefregistin. Ai që s’ka dinjitet, është i paditur, injorant… i detyruar bëhet servil dhe pa ruajtur asnjë vlerë humane. Neve shqiptarët krenohemi nganjëherë me shprehjen ‘’Bukë e kripë e zemër të bardhë’’.Njeriu nuk lind i tillë, një foshnje s’ka dijeni s’ka mendje të mendojë e të bëhet servil…njeriu i merr këto në rritje e sipër luajnë rol rrethanat e rritja e tij, me atë çfarë ushqehet atë do jap tek të tjerët…Sot sheh dhe dëgjon nga format më të ndryshme të sjelljeve për të rënë në sy, për të patur mundësinë të afirmohesh, të marrësh ca lëvdata. Sot për njerëzit gjithçka është e mundur, mendja njerëzore është djallëzore e kur ajo është e paaftë serviloset, ju qëndron gati-tu njerëzve që rrjedh ndonjë interes. E shet dinjitetin tënd, moralin, për pesë para. Kur nuk je i aftë për të çarë në këtë botë të egër, do lëpihesh e spërdridhesh duke mashtruar veten se do arrish lart. Kjo gjë nuk arrihet, sepse ti aq shumë servilosesh sa zanati jot është perfeksionuar dhe tashmë je vegël.Bota është kaq e madhe, sa çdo kush mund të arrij diçka me dinjitet, shpirt të hekurt dhe forcë për të punuar me pastërti. Atëherë mund të kesh një vend në shoqëri dhe të lëvdohesh me veten.Një dukuri që ka ekzistuar dhe po përhapet gjithnjë e më shumë në shoqërinë tonë. Njerëz të cilët për të arritur diku apo dhe thjeshtë për të gjetur një vend në një shoqëri të caktuar janë të gatshëm të ulen deri në pikën e fundit, duke mos pasur respekt as për veten, duke zhdukur çdo lloj mendimi të ndryshëm nga ai i atyre që në një farë mënyrë ‘’adhurohen’’, duke u kthyer kështu në kukulla me të cilët zbaviten të fuqishmit apo dhe të ‘’zgjuarit’’.

Servilët, njerëz me karakter të ulët dhe vlera të vogla njerëzore!

Servilët, njerëz me karakter të ulët dhe vlera të vogla njerëzore. Gjëja që më acaron më tepër…servilizmi……….e urrej,  gjithashtu nuk honeps dot këta servilët…..mundohem t’i shmangem kur kuptoj si janë!Ka shumë raste servilizmi sot, në qeveri, në jetën e përditshme madje edhe në forume kam vënë re diçka të tillë.Servilizmi sot është një nga armët më efektive të njeriut, por për mendimin tim është një lloj strategjie e gabuar…nga njëra anë të ulë vlerat si njeri dhe nga ana tjetër të ngre(‘’realizon qëllimin’’).Të ulesh vlerat e tua për të realizuar diçka është shenjë injorantsie.Nganjëherë i ‘’adhuroj’’ për këtë mënyrë të qenit, pasi jo gjithmonë të drejtit ecin në jetë dhe kjo është vërtetuar tashmë, por ato sekondat e ‘’adhurimit’’ zgjasin shumë pak.Vetëm një njeri i dobët, që nuk i di vlerat dhe aftësitë vetes serviloset dhe lëpihet.Mua thjesht më dhimbsen.Servilët janë njerëz të pabesë, thjeshtë që shohin vetëm interesat e veta e në fund ta fusin sa krahu, e më së shumti ja fusin shefit të vetë që i janë servilosur gjatë gjithë kohës.

PIKTURA/

Tek një pikturë ngjyrë e derdhur,/

Mos gjykoni e prisni menjëherë,/

Kornizës që e mbështjell dredhur,/

Mos i dhuroni më shumë vlerë!…/

MULLIRI  LLAFAZANIT/

Ka mulli që bluan misër dhe grurë,

Mulli që bluan mendim dhe kulturë.

Por ka dhe mulli që bluan ujë e det,

Gjithë jetën fërkohet han veten e vet…

Sot shumë mullinj të tillë kanë dalë,

Bluajnë mburrje dhe prodhojnë fjalë!…

ÇELSI  I  KUJDESIT

Të kesh një çelës,ke në dorë një portë,

Një portë që hyn dhe del në të çdo ditë,

Ky çelës për mua shumë gjëra më thotë,

Duhet ta ruash e ta mbash si të florinjtë…

Ndryshe mbetesh jashtë, dhe flë me minjtë !

KOKËFORTI

Kokëforti është një qukapikth,

Ulet në degë pranë trungut,

Me sqepin e tij rreh në një pikë,

Vrima dëmtuese bënë dhe ikë!…

E MIRA DHE E KEQJA

E mira dhe e keqja janë si një pemë,

Po nuk e krasite si duhet e me kujdes,

Do hap degët anë e mbanë pa plan,

Dhe me kohën pjesa e frutshme vdes.

VITET

Rroba e lënë nën shi e vjerrë,

Nën diellin që nxeh e përvëlon,

Lëkundet,laget e thahet përherë,

Pa e kuptuar ngjyra i ndryshon!….

BESIMI

Besimi është si thjerrëzat e syrit,

Shikimin e kthjellët e ndihmon,

Po ra nga syri xhami i saj grrithet,

Si më parë të shikosh nuk ndihmon!….

BESNIKËRIA

Qeni bredh gjithkund

Edhe mbi ndonjë ndytësirë,

Kur kthehet në shtëpi

Lëpihet dhe bishtin e dridhë!….

BUKURIA  E  SHPIRTIT

Gruaja e matur me vetën adhurohet,

Edhe pse mbart pak bukuri e freski,

Si për më të bukurën flitet,shkruhet,

Për shembëlltyrën që ka në mbrëndi!…

BUZËQESHJA  CINIKE

Gota e përplasur e thye copë e grimë,

Lëshon një cingërrim,sikur të të vrasi,

Kujdes në copat e thyera mos shkelni

Pret ashpër si tingëllima cinike e një gazi!….

EMRI « JEZUS », « KRISHT » DHE « KRYQ » SHPJEGOHEN VETËM ME GJUHËN DHE BESIMIN E PELLAZGO-SHQIPETARËVE/

« Zakoni i të mbajturit me fanatizëm i shenjave të veta dalluese ka një kuptim të përcaktuar qartë… dëshira e tij (e shqipetareve) për t‟u identifikuar është më e madhe se frika nga vdekja. »

Rose Lane « Majat e Shales » /

Shkruan Fatbardha DEMI/

Ka vite, që gjithmonë e më shumë 25 dhjetori, dita e Krishtlindjeve, po bëhet e pranishme në shoqërinë shqipëtare. Si një popull tolerant, ay historikisht i ka festuar ditët e shënuara të të gjitha besimeve, pavarsisht në se i njihte apo jo domethënien fetare apo mitike të këtyre datatve dhe riteve.

Me qenëse çdo dukuri ka një zanafillë, na lind pyetja se: “Nga e ka origjinën emërtimi i Jezusit, KRISHT dhe në gjuhën dhe besimin e kujt populli, ay arrin të motivojë simbolin kryesor të fesë kristiane, KRYQIN ? ”

Sipas Ungjillit të Mateut, tregohet se Maria , nëna e tij që i ishte premtuar Jozefit, mbeti shtat-zanë me Frymën e Shenjtë. Jozefit, që mendonte ta linte Marine, iu çfaq në ëndër një ëngjëll i Zotit dhe i tha : « Jozef, biri i Davidit, mos ki frikë ta marrësh Marinë me vete si gruan tënde, sepse ç’është ngjizur në të është vepër e Frymës së Shenjtë. Dhe ajo do të lind një djalë dhe ti do t’i vesh emrin Jezus, sepse ai do te shpëtojë popullin e tij nga mëkatet e tyre. (1)

Në Bibël nuk përmendet se kush ja vuri emrin « Krisht » (Christ) Jezusit të Nazaretit. Ka studiues dhe besimtare, që e shpjegojnë emrin « Krisht », si pasojë e dënimit të Jezusit me një vdekje plot vuajtje trupore mbi një kryq. Kryqi, sipas besimit kristian, shpreh kryqëzimin, Krishtin, Fjalën dhe Figurën e dytë të Trinitas. Të gjithë besimtarët dhe studiuesit e historisë, bashkohen në mendimin se “kryqi” sot, përfaqson simbolin e besimit kristian.

Por, siç dëshmon studiuesi Joel B. Green (“The Cambridge Companion to Jesus”)“Dëshmia e mënyrës së vdekjes të Jezusit është shumë më e errët, se sa është paraqitur. Në literaturën e antikitetit Roman, nuk jepen përshkrime të aktit të kryqëzimit“ (2) Edhe teologu anglez E. W. Bullinger, në librin “The Companion Bible” (botuar më 1922) pohon se në katakombet e Romës, Krishti nuk është pasqyruar asnjëherë i dënuar mbi një kryq. (3)

a b

(a) një grafikë që sjell formën e përhapur të dënimit (Justus Lipsius, 1595) (b) Dënimi i legjionarit romak Acacio, (viti 303) për shkak të përqafimit të besimit të ri kristian.Në plan të parë është Jezusi. (4) 2

Siç dihet, për krijimin e miteve të reja, duhet të kalojë një periudhë disa shekullore nga ngjarjet historike. Gjatë kësaj kohe, miti pasurohet me material tregimtar, pasqyrim viziv nëpërmjet artit të gdhëndjes dhe pikturës, me rite e ditë të shënuara.

J. Hall në “Dictionary of Subjects & Symbols in Art” ka pohuar se : “duke filluar nga shk V, kryqi filloi të gdhëndet në sarkofaget dhe objektet e tjera. Wallis Budge (në librin “Amulets and Talismans”) shton: « Para shk 4, Kryqi nuk ishte emblemë kryesore dhe simbol i të krishterëve”. (5)

Si përfundim del se, simboli i kryqit kristian është futur në periudhat e mëvonshme, nga koha historike e vdekjes së Jezusit. Format e ndryshme të kryqit që gjënden sot në Europë, na bëjnë të mendojmë, se keto figura grafike, duhet të kenë lidhje me simbole të miteve të tjera (që nuk lidhen me kryqëzimin) të një besimi shumë më të hershëm, të pa trajtuar deri më sot. Në Enciklopedinë e literaturës Biblike (Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature) dëshmohet se shenja e kryqit mbahej si simbol i shenjte tek shume popuj të Antikitetit. (6) Sipas studiuesve, ndërmjet figurave gjeometrike, kryqi është simboli i tretë kryesor i ardhur nga periudha me e herëshme e lashtësisë dhe ka lidhje me qëndren, rrethin, katrorin dhe trekëndëshin.

1 2 3 4 5

6 7 8

Kryqi (1) latin , (2) françeskan , (3) grek, (4) ortodoks, (5)kryqi i Shen Andreas, le premier apôtre appelé par Jésus dans l’Évangile (Matth. 10,2) i shek X, (6) kryqi bizantin, (7) bask dhe (8) keltik.

Gjatë historisë njerëzore është vërejtur se çdo mit i ri, për të ndikuar mbi popullsinë, mbart në gjirin e tij simbole të miteve dhe besimeve të kaluara. Ky fakt e gjen shpjegim në shkencën e psikologjisë. Si shëmbull mjafton të vërejmë flamurin e BE-së. Yjet pes-cepësh na sjellin ndërmend yllin e Davidit dhe numri 12, numrin e Perëndive mbi Olimp. Në simbolet e shumë flamujve apo heraldikave të shteteve, gjënden yje pes-cepesh, vetëm apo të shoqeruar me hënën, shqiponjën, numrin e shënjt « tre » të ngjyrave, vijat paralele, katrorin, rrethin, trekëndëshin, pemën e jetës etj. që i gjejmë në besimin hënor dhe mitet pellazge. Në këtë pamje, nuk mungon edhe kryqi i paraqitur në forma të ndryshme. Petro Zhei shprehet se « Simbolet kapërcejnë vëndet dhe kohërat, situatat individuale dhe rrethanat e rastësishme… » (7) Kete e deshmon edhe studiuesi Joseph L. Henderson « Miti antichi e uomo moderno », i cili pohon se ka simbole që nuk e kanë humbur rëndësinë e tyre për racën njerëzore. (8)

Përderisa besimi kristian e vuri kryqin në qëndër të mitit të tij, jam e bindur se ky simbol, mbart në vetvete një kuptim shumë të rëndësishëm, ndoshta më të rendësishmin ndër simbolet e tjera të besimit zanafillor të shoqërisë njerëzore. Gjithashtu mendoj se, kjo peshë 3

simbolike e kryqit në lashtësinë e herëshme, ka lidhje edhe me emërtimin « Krisht » , me të cilin shqiptohet sot figura qëndrore e kristianizmit – Jezusi i Nazaretit.

Kryqi, ndër shenjat më të lashta

Më poshte kemi të paraqitur (a) shkrimin më të lashtë europian dhe (b-c) kryqe tek simbolet ilire dhe një tatuazh me kryqe i dorës tek shqipetarët e Maqedonisë, dërguar nga studiuesja Edibe Selimi Osmani (dt 2.07.2013). (9)

a) b) c)

Në studimet e sotme, kryqi (dy-tre rrezesh) është përcaktuar si gërma të alfabeteve të lashtësisë. Në fig poshtë (a) kryqi tre-rrezesh, i përket alfabetit të mijevjeçarit të tretë pk. dhe (b) dy kryqe dy-rrezesh shprehin emertimin fonetik “tau” në shkrimin kuneiform të Mesopotamisë.(10)

a) b)

I këtij mendimi është edhe Niko Stillo i cili pohon se “Simboli i kryqit të thyer është simbol apo shkronje e shkrimit apo e shkrimeve lineare tepër të lashta në Europe” (11)

Meqenëse kryqin e hasim që në “artin” e njeriut të neolitikut, kur nuk ishte krijuar akoma shkrimi, arrijme në përfundimin se në periudhën e parë këto shenja nuk ishin shkronja, por lidheshin me besimin zanafillor. Studiuesi At Justin Rrota, në veprën e tij “Për historinë e alfabetit shqyp”(1936), na tregon një shembull të tillë: “Në botimin e Buzukut, gjejmë fijen qi na zgjidh nejet (hijen-shën im) e dyshimit mbi shenjet e posaçme të shkrimit të shqypes (….) Për të shprehe tingullin e « y »-s sonë, qi ky shkrimtar e përdori edhè për zânoren « u », ai vojti e muer shêjin e zodiakut (brirët e demit) qi âsht në përdorim në degë t’astronomis për ftyrën e Taroçit (Taurus).” (12)

Ne sot nuk arijmë dot, të themi me saktësi se ç’fare ka dashur të shprehë njeriu primitiv me shenjën e kryqit, që vizatoi në shpella apo kur e gdhendi në kockë, gur apo baltën e pjekur. Por mund të pohojmë, se në atë periudhë të herëshme, besohej në forcat e mbinatyrshme, të paaritshme prej tij dhe në rradhë të parë, ato që ndodheshin në qiell, si hëna, dielli, yjet, uji (shiu) dhe ajri, etj. Besimi dhe mitet më të herëshme, ju përkasin “banorëve” të kupës qiellore, dhe sot e kësaj dite aty ndodhet edhe banesa e Zotit. Mircea Eliade pohon se “Lartësia është diçka e paaritshme për njeriun dhe si e tillë, i përket forcave dhe ekzistencës mbinjerëzore…Qielli ‘simbolizon’ përsosmërine, shenjtërinë, forcën, pandryshueshmërine…Thjesht nga të qenurit ‘i lartë’ , që ndodhet ‘lartë’ e barazvlerëson me të qenurit i pushtetshëm” (13)

Njeriu i paleolitit ishte në « kërkim të Zotit », të ndjerë prej tij si një FORCË e pa-formë. Ay e shikonte atë tek shumë dukuri të natyrës qiellore dhe tokësore, nga të cilat varej jeta e 4

tij dhe e fisit. Frika më e madhe për të qe zhdukja e dritës, kur terri i një nate pa hënë apo në thellësinë e shpellave, përpinte çdo gjë përreth tij. Në terr, nuk ekzistonte asgjë. Lufta kundër « territ » për të shpëtuar DRITËN (hënore dhe diellore), gjëndet në themel të miteve të para të njeriut.

Kryqi, përmban në vetvete elementin shprehës të zbritjes në tokë të DRITËS – rrezen (vijën e drejtë). Fjala e gjuhës shqipe “rreze” , vëren studiuesja Nermin Vlora “ Është një fjalë që e hasim edhe sot në të gjitha gjuhët indo-europiane, (por) nuk haset as në greqisht, turqisht, arabisht dhe as në gjuhen kineze…” (14) Siç e vërteton Petro Zhei nëpërmjet fizikës moderne, gjuhës dhe miteve «Gjuha referon gjithnje tek Qendra (Zoti) » (15)

Rrënja e emrit “rreze” gjëndet në emrin e Zotit tek egjiptianët e lashtë (Perëndia Rê / Ra- ajo që bije në tokë sipas Xh.Katapanos) dhe është e shprehur në muret e Piramidave në formën e vijave të drejta që përfundojnë me një dorë (dora e Zotit), por edhe në pikturat mesjetare të kristianizmit. Asnjë objekt tokësor, nuk kishte atë pamje të përsosur të vijës së drejtë si rrezja, e cila lidhte Dritën qiellore (Zotin) me Tokën. Ashtu sikurse në lashtësi edhe në besimet e sotme, çdo element i shënjtërisë, shprehet si një burim ndriçimi apo rrezatimi.

a) b) c)

(a)Monedhe me koken e Seleukidit, mbretit të Sirise antike (b) Perendia Mitra (c) Mozaik i Krishtit me rreze perreth kokes i shk 3 në bazilikën e Shen Pjetrit, Vatikan (16)

Dy rreze të kryqëzuara (kryqi) ishin një nga simbolet më të herëshme për Zotin, se bashku me figurën e hënës, si shpreje e natyres së tij KRIJUESE dhe Shqiponjës, të vetmes qënje të gjallë që i afrohej më afër tij.

Në veprën “Thoti fliste shqip” studiuesi arbëresh Xhuzepe Katapano pohon se “Shqiponja dhe Ylli simbolizojnë që në kohët më të lashta , dritën, shpirtin pra vetë zanafillën e jetës dhe të çdo krijimi, që janë thelbësisht të rendit mendor …(dhe) sipas Moisiut , shqiponja dhe ylli, janë sinonime (17) Në fotot poshtë, kemi një monedhe romake e vitit 217-215 pk, me shqiponjën që mban një kryq në formë ylli dhe një pjesë e relievit kushtuar perëndisë së Mithrës në Muzeun e Vatikanit e shk 3, ku paraqitet hëna me dy kryqe-yje .(18) 5

Të tre këto figura (hëna, kryqi-yll dhe shqiponja) përfaqësonin të Plotfuqishmin dhe janë pasqyruar së bashku apo të veçuara, gjatë të gjithë periudhës së lashtësisë, mesjetës, por edhe në kohët moderne, kur bëhej fjalë për fuqinë hyjnore.

a)b) c)

(a)Monedhë romake e vitit 189-180 pk. (Hëna lart dhe kryqi në formën e rrotës) (b) shqiponja në qendër të kryqit përfaqëson Zotin (c) pjesë e heraldikës gjermane e shk19 ku duket një kryq (X) i formuar nga speranca dhe shpata, një kryq i drejtë i dorezës së shpatës dhe hëna. Këtu përfshihen edhe simbole të tjera. (19)

trastë e gruas së Sopotit, Librazhd, fillimi i shk 20 « Veshje popullore » Vell 2.

Në qëndër të kryqit qëndron shqiponja, që së bashku me dy hënat dhe yjet sipër, përfaqësojnë Krijuesin. Katër rrathët, me qëndrën e spikatur në formë ruaze, janë shprehje e botës hyjnore me Zotin në qëndër. “Raporti midis Zotit dhe Krijimit –shprehet Antonietta Zanatta- është i njejtë me atë të rrethit dhe qëndres”. (20)

Që të treja format e kryqit që njihen edhe sot (X,, T ), kanë patur për lashtësinë vlerë të njejtë mitike, gjë që dëshmohet edhe në alfabetet e para. (vini re gërmën-kryq fenikase, atë arkaike greke , formën “T” greke klasike, etruske dhe latine, me të njejtën vlerë fonetike (21) 6

Kjo vihet re edhe në monedhat romake ku kryqi, ylli dhe germa “T” janë simbole të Zotit.

a) b) (a-b) Binjaket Dioskure me kryqin brenda rrethit dhe dy yjet mbi kokë, në monedhat romake te viteve 211-208 pk .

c)

Germa “T” mbas kokës së binjakeve dhe dy yje mbi kokat e kuajve si shprehje të Krijuesit. Le_monete_di_Luceria_Classe_IV_-_8. (22)

Kryqi-yll dhe binjaket e Zeusit

Që simboli i kryqit-yll ka qënë, dy / tre rreze që ndërpriten me njera-tjetrën, me idenë e pranisë së Zotit, kemi dëshmi të shumta në materialet arkeologjike. Në shumë monedha të periudhës romake, mbi kokën e binjakëve: Kastorit dhe Polideukut, të njohur me emerin – Dioskurë, ndodhen dy kryqe-yje (fotot lart). Dioskuret, sipas mitit pellazg, ishin fëmijët e Ledës, (grua e Tindrit, mbretit të Spartës) e të Zeusit, që e mashtroi duke u paraqitur si mjelmë. Dy binjakët, kanë mbi kokë pikërisht dy gjysmat e vezës nga kanë lindur (qeleshet) që është pjesë e veshjes vetëm e traditës shqipetare. Ky është edhe një fakt tjetër, që dëshmon se mitet “greke” kanë për autorë, paraardhesit e shqiptareve-Pellazgët hyjnorë. Në fotot poshtë : 7

(majtas) skicë e mitit, punuar nga Leonardo da Vinçit (1692) Musée Boijmans Van Beuningen de Rotterdam (qendër) binjakët Dioskure mbi kokën e të cilëve qëndron hëna dhe dy yje, shk 2 pk (djathtas) statujë e Dioskurëve, si simbol hyjnor i forcës ushtarake të Perandorisë Romake. (23)

Më hollësisht për Dioskurët dhe babanë e tyre, Zeusin pellazg apo Oine, Lamahun, Minosin, Nino, Sheshoosi tek egjiptianet, Dionis nga greket dhe Noe, në Dhjatën e Vjetër është shtjelluar në veprën madhore të Niko Stillos “Etruskishte-Toskërishte”, që vijon të mos përfillet nga Albanologjia e politizuar zyrtare.

Në shumë objekte arkeologjike apo grafika edhe të kohëve të reja, kryqi-yll me hënën, paraqiten të bashk-shoqëruara si shprehës të njeri-tjetrit, siç e gjejmë ne simbolin e besimit islam, të huazuar nga besimi pellazg. Ylli sipër hënës ishte simboli i Perëndeshës Afërditë dhe i shtetit të Epirit. Ky simbol është pasqyruar edhe mbi qeleshen e Aleksandrit të Madh. Në monedhën romake (në foton poshtë) të vitit 112 pk, hëna dhe ylli shprehin idenë “Zoti është me ju!”dmth ushtari romak ka mbrojtjen hyjnore. Po kështu, në heraldiken e gazetës së arbëreshëve, hëna / kryqi-yll, në qendër të shqiponjës dy krenore, shprehin tre simbole të Zotit dhe dëshmojnë lidhjen e tij me Kombin arbër.

a) b) c)

(a) monedhe romake e vitit 113-112 pk (b-c) ne mes të shqiponjës dy krenore, ndodhen dy figurat sinonime: hëna dhe ylli.(24)

Në librin kushtuar figurës së shquar arbërore Gjergj Xhemisto Pletones (shk15), Moreno Neri sjell një dëshmi të çmuar për temën tonë. Në një letër dërguar fëmijëve, me rastin e vdekjes së babait të tyre shkruhet: “(Ai) i kaloi njerëz të shumtë të hyjnizuar që ka lindur Hellada, ashtu sikurse Faeton (Zeusi) ishte më i miri ndër yjet e tjerë ” ( 25) Të mos harrojmë, se Ptolemeu e quan Epirin “Hellas prehistorik” ndërsa Polibi e quan popullsinë e Epirit dhe Maqedonisë, si hellenë në të gjitha kuptimet (26) dhe “(s)hellenizmi” ka qene deri në shk19, besimi i popullit arbër. Emërimin “yll” nuk e gjejmë vetëm për Zeusin, por edhe tek fiset pellazge. Studiuesi Trevor Bryce në librin e tij “The Kingdom of the Hittitës”,(Oxford 1998) duke ju referuar emrave të mbretërve hititë veren “ se ata kanë prapashtese -ili, mënyrë e cila i identifikonte ata me yllin… Përveç ilireve dhe hititëve, nuk ka asnjë popull tjetër në Azi apo Evrope, që të përdorë prapashtesën -ili pas emrit të një mbreti. Mes gjuhëve semitike, prapashtesa -ili, tregon thjesht Zotin.” Hititët dhe iliret kishin të njëjtën kulturë e qytetërim dhe të njëjtën gjuhe. (27) Simboli i yllit qëndron edhe tek emërtimi “Ilirë”, që gabimisht kuptohet si “i lirë”. Ne dialektin çam emri “ylli” shqiptohet “illi” dhe emërtimi historik i popullit tonë është “yllorë” dhe i vendit Ylliria. Këtë e mbështet mitollogjia pellazge dhe emri i më vonshëm “Illyria”, ku ka ndodhur ndrimi i zanores “y” me “i” tek bashtingellorja e parë. „Yj“( yj- yjnor – hyjneron) -dëshmon Nermin Vlora- këtë fjalë nuk e kam gjetur në asnjë gjuhë tjetër me përjashtim të 8

shqipes(…)megjithëse ishte e përhapur në të gjitha mbishkrimet e lashtesisë, nga Egjeu deri në Atllantik (28)

Për sa u shtjellua më sipër mbi simbolin e kryqit në objektet arkeologjike, të traditës, studimet gjuhësore dhe historike, dëshmohet se : KRYQI në besimin dhe mitollogjinë pellazge, ka simbolizuar YLLIN dhe ka përfaqësuar Krijuesin-Zotin.

Kryqi, shkenca e lashtë dhe miti

Në rast se do të shprehemi se, besimi i Pellazgëve dhe tempujt ishin institucione sa administrative të mbretit, aq edhe shkencore të lashtësisë, nuk do të bënim ndonjë lajthitje, por do të zbulonim ndryshimin e madh që ka patur besimi në lashtësi, me ate të ditëve të sotme.

Brënda kësaj strukture besimtare (mitike dhe shkencore) të lashtësisë, kurdoherë, kryqi ka qënë i pranishëm. Këtë përfundim e dëshmon katërcipërisht materiali arkeologjik.

Siç vumë në dukje edhe më lart, kryqi është i shprehur me kryqezimin në qëndër të dy dhe tre drejtëzave (rrezeve) me kënde të ndryshëm apo 90° dhe në lashtësi mendohej se kishte një forcë magjike hyjnore. Në foton e parë poshtë (a) në varkat e fisit ilir të Liburnëve, kemi një brez kryqesh që shprehin Hyjninë (kryqi) në botën tokësore (katrori), dhe do të thotë: “Zoti është pranë jush!” Në të dytën (b), tek statuja e Isidës (1360 pk.), qëndrimi i Perëndeshës hënore, shpreh kryqin e drejtë, të shoqëruar nga krahët e shqiponjës dhe hënën e plotë mbi kokë mes brirëve të demit. Kjo paraqitje e Isidës, do të bëhet simbol i kryqit në Egjiptin e Lashtë. Foto e tretë (c) paraqet një armë dy-tehëshe e tipit pellazgjik, me kryqe brënda saj dhe tehun në formën e hënës.(29)

a b c d e

(d) Kryqi egjiptian, qe perfaqeson perendeshen henore Iside, siç paraqitet në figurën më lart (b) Në foton (e) simboli i besimi kristian (figura në qëndër në formën e rrotës) i njejtë me kryqin egjiptian (Monogramma di Cristo, sec. IV)

Njeriu modern e ka shkurtuar me mijëra-vjeçarë, periudhën kohore të lashtësise. Duke mos qenë në gjendje të zbulojë plotësisht arritjet e shkencës së lashtë, të mbuluar me “vellon” besimtare të simboleve, sot kemi një shkencë historike dhe gjuhësore të mangët për nga faktet dhe lehtësisht të manipulueshme. 9

Por studimet e kohëve të fundit, sidomos të studiuesve shqipetarë, kanë sjellë trajtime të reja të simboleve dhe miteve pellazge. Një prej tyre është edhe vepra“Shqipja dhe Sanskritishtja” e Petro Zheit, që vendos bazat e një shkence të re në studimin e Lashtësisë, duke shfrytëzuar simbolet dhe mitet e besimit pellazg, gjuhën shqipe, ligjet e fizikës moderne dhe gjuhësinë krahasuese.

Për zbërthimin e simbolit të kryqit, ne do të mbështetemi pikërisht në këtë shkencë të re, të cilën autori e ka emërtuar « Filozofia dhe Llogjika e Gjuhës »: “Sipas mendimit mitik- pohon Petro Zhei – Qëndra (pika e prerjes së vijave të drejta) përcaktohet si përputhja e të kundërtave që identifikohet në instance të fundit me ZOTIN… (30) Qëndra = Zoti = Dashuri. Ky përfundim gjen një rikonfermë të njëzeshme në të gjitha Shkrimet e Shenjta, sipas të cilave Zoti është Dashuri, një dashuri pa kushte e me çdo kusht …Qëndra = Dritë” (31)

Kryqi përfaqësonte mbrojtjen hyjnore të Zotit ndaj bijve të tij, por edhe lidhjen me të. Tek arbërit ka ekzistuar gjithëmonë bindja se ishin një popull HYJNOR. Shumë popuj e kanë shpallur këtë emërtim për veten, por përveç miteve të vonshme, nuk kanë mundur ta vërtetojnë edhe me gjuhën e tyre. Siç dihet, gjuha ka lindur para miteve, prandaj është ajo, që e vërteton mitin dhe ky privilegj i ka takuar gjuhës pellazgo-shqipe. Ky fakt dëshmon se arbërit, janë ay POPULL HYJNOR, që thurri mitin e Krijimit dhe ngriti një besim institucional Sellenizmin (besimin hënor).

Po sjell vetëm një, nga shumë fakte që e vërtetojnë mendimin tim. Sipas fjalorit të Biblës, emri Adam në hebraisht vjen nga “âdam” (kuqalash, i kuq, i lyer me të kuq) (Edom); është emër i dhënë Esaut pasi ai kishte shkëmbyer parë-birin e tij me një pjatë supë të kuqe (Zan. 25.30) (32). Në fakt, emri biblik Adam, gjen shpjegimin mitik vetëm në gjuhën shqipe : A+dam dmth “A-i pari + i damë, i ndarë/i krijuar” nga Zoti. Po sipas Fjalorit të Biblës lexojmë se: “Te Zanafilla ( e para qënje e krijuar- shën im) quhet nga vetë Perëndia: njeri ose Adam (Zan. 5,2) për të vënë në dukje anën tokësore të qënies së tij… për njeri në hebraisht është fjala «îysh », që do të thotë « burrë » ose « mashkull »(Eks. 35,29) “bashkëshort”, “qënie njerëzore” (Num. 23,19)” (33)

Në gjuhën shqipe, emri “njeri”, ka si rrënjë emërtimin e numrit “një” dmth- Zoti, i cili është unik -“1” dhe i pandashëm. Pra Adami ishte Bir i Atit-Një dhe si vepër e Zotit, u emërtua me emrin e tij “një + ri”. Pra as në gjuhën hebraishte dhe as në gjuhën greke apo latine , numri “një” nuk ka lidhje me fjalen “njeri” dhe nuk përputhet, nga ana gjuhesore, me mitin e krijimit. Por nuk është vetëm gjuha shqipe, që vërteton se paraardhësit e arbërve dhe shqipetarëve të sotëm, i përkasin asaj race hyjnore. Kryqi tek fiset pellazge ishte pjesë e pandarë e veshjes dhe e gjejmë edhe në veshjen e traditës të shqipetarëve të sotëm. 10

(Dy të parat) Burrë me fustanellë (gur i gjëndeur në Maribor të Sllovenisë shk Vpk) dhe një veshje ilire me rypa në formë kryqi. (djathts) Dy kryqe në veshjen e perëndisë Shamash në Mesopotami apo Utu tek Sumerët, i cili njihej si bir i perëndisë hënore Sin. (34)

Kur shikohen ngjashmëri të simboleve apo në mite me popujt e lashtë të Azisë së Afërt , studiuesit zakonisht u venë “vulën” se janë ndikime të ardhura nga Lindja.

Arif Mati, pas një pune afro 30 vjeçare mbi lashtësinë, dëshmon se Sumerët ishin me zanafillë nga Ballkani dhe të afërt me trojanët, thrakasit ose frigët, dmth një popull pellazg

“Popull i famshem ‘i malësorëve me kokë të rrumbullakët’ të cilët kanë shkelur tokën e Lindjes së Mesme rreth viteve 4000” (35) Shqipetaret e ruajne kryqin edhe sot në veshjen e traditës.

a b c

(a) Sepata dy-tehëshe pellazge dhe rrypat e kryqëzuara në veshjen e luftëtarit. (b-c) Qostek, shk19, Tepelene. Zbukurim i veshjes së burrave në fomë kryqi, i përsëritur edhe në katrorin në qëndër ku duket ylli rezatues gjashtë-cepësh i Aleksandrit të Madh.

(d) Vargu me kryqe në pelerinë dhe kryqe në dy shiritat e kryqëzura, në veshjen e Sigismond de Luxembourg, Mbret i Perandorisë së Shenjtë (1510-1513) të huazuara prej besimit pellazg nga kristianizmi.(36)

Studiuesi Petro Zhei në veprën e tij « Shqipja dhe Sanskritishtja » pohon se : « Qëndra është e vendosur në pikën e ndërprerjes të të dy krahëve të kryqit …(dhe) me qenëse O (zero, hiçi) është zgjidhja e vetme e ekuacionit të Qendrës = Zotin, kjo është njëlloj si të thuash se ka vetëm një Zot. (37) Pra besimi pellazg apo “pagan”, siç u emërtua nga 11

kristianizmi, ka qenë besim monoteist, që do të thotë se ADHUROHEJ NJË ZOT. (Të mos ngatërohemi me Perënditë e Olimpit , që ishin njerëz tokesorë të hyjnizuar)

Për lexuesin e thjeshtë, ndoshta është e vështirë të kuptojë shpjegimin shkencor të studiuesit Petro Zhei mbi simbolin e kryqit. Por, arti i lashtësisë na e pohon me gjuhën e tij shprehëse.

Në fotot e mëposhtme shikojmë se ideja e Zotit (Qëndrës së prerjes së dy rrezeve) ishte e njohur për njeriun e lashtësisë dhe kryqi mbahej si simbol kryesor i besimit.

a b c

(a) Duart e mumjes egjiptiane te vendosura kryq dhe të mbuluara nga shqiponja. (b) Faraoni Senusret me duar të kryqëzuara dhe me kryqin Ankh (c) Fëmijë me duar të kryqëzuara, këmbë e fronit të Papës në Vatikan,i huazuar nga modelet pellazge.(38)

Simboli i kryqit si shprehje e Krijuesit, në Egjyptin e lashtë, dëshmon origjinën pellazge të Faraonëve, profetëve dhe mbretërve, që krijuan më vonë besimin e judaizmit ( të izraelitëve), paraardhës i besimit kristian. “Ramsesi i II, i Madhi i dinastise XIX, më i madhi dhe shkëlqimtari Mbret , nipi i tij Hosarsiph (djali i motrës) prift i Osiridës, sipas Menetonit dhe Strabonit, i quajtur më vonë Moisi nga çifutet, çështjen e të cilëve e pranoi më vonë, Salomoni-djalë i hitites së bukur Betsabea; që të tre ishin trojanë” (Gerhard Herm « L’ avventura dei Fenici » Garzanti, 1974) (39) Dhe siç e pamë edhe më lart, trojanët ishin pellazg. Pra, simboli i kryqit-yll, u trashëgua në besimin kristian nga vetë pellazgët, por tashmë me një mit të ri – si objekt i dënimit të Krishtit.

Nga e ka origjinën emri i Jezus Krishtit?

Në traditën e arbërve, një nga femijët trashëgonte emrin e gjyshërve, sipas gjinisë që kishte. Ky zakon e kishte burimin nga besimi pellazg, sipas të cilit shpirti (fryma e shenjtë) e të parëve “rilind” në tokë, në trupin e familjarëve të tij. Sigurish gjatë qindra shekujve, ky mit është haruar, por është ruajtur riti, si një detyrim i pasardhesve për të rikujtuar dhe nderuar të parët e tyre.

Edhe emri i Jezu Krishtit, ndjek po këtë mit të besimit pellazg. Tek “Ungjilli sipas Mateut”, për lindjen e Jezusit, shkruhet se ngjizja e tij u bë nga Fryma e Shenjtë e Zotit.

Shpjegimi i P.Zheit të emrit të Jesusit nëpërmjet gjuhës shqipe, e mbështet këtë mit: “Trekëndëshi i formuar nga blloqet e shkarkimit dhe arkitrau, dukej si një “sy” i madh qëndror, brenda tij, ishte skicuar një tetragrame (4shkronja) që në gjuhën çifute lexohen JHVE që përbën emrin e “të Pashprehshmit” dmth “Ti je i Vetmi” pikërisht si në arbërisht : Je VE(T). Ju kujtojmë se në hebraishten e lashtë H-ja shqiptohej E“ (40) 12

Ndërkohë në fjalorin e Biblës thuhet se: “Jezus në greqisht Jesous, i përgjigjet Jehôshûa në hebraisht dhe do të thotë Jehôvâh shpeton, Perëndia shpëton”. (41) Siç shihet, gjuha shqipe e shpjegon saktësisht fjalën JHVE, dmth Biri, ku u “fut” Fryma e Shenjtë e Atit, morri edhe emrin e tij, siç e gjejme ne traditën e popullit tonë. Ky mit nuk mbështetet me gjuhën hebraike.

Për emrin “ Krisht”, sipas fjalorit të Biblës është përkthim i emrit grek « Kristos » dhe i fjalës hebraike Mesia (Masîah) që do të thotë “I vajosur” (Gjo1,41). (42)

Edhe në këtë shpjegim, emri nuk zberthehet me anën e gjuhës hebraike, greke apo latine., Jezusi u emërtua edhe Krisht nga emri i Atit, që siç e pamë më sipër, përfaqësohej nga kryqi. Në gjuhën shqipe, rrenja “kri” është e njejtë, si për Krijuesin edhe kryqin (kri-qi në dialektin çam),që nuk e gjejmë në gjuhët e tjera. Kjo rrenjë e përbashkët dëshmon lidhjen e Jezusit me simbolin e kryqit dhe Zotin (Kri-sht, Kri-q, Kri-juesi).

Nga materiali i mësipërm, ku për të mos u zgjatur nuk janë përfshirë edhe fakte të tjera, kemi provuar se:

1: Kryqi dy rrezesh me të dyja format e tij, (90° apo kënde të tjera) si dhe tre- rrezesh, ka qënë simbol i yllit, dhe krahas hënës dhe shqiponjës, ka shprehur botën hyjnore dhe vetë Zotin. Të gjitha format e kryqit, kanë qenë sinonime të njeri-tjetrit, gjë që dëshmohet në materialet arkeologjike. Kryqe dy-tre rrezesh edhe sot shërbejnë për të shprehur grafikisht yllin.

2: Emri Krisht dhe Kryq kanë të njejtën rrënjë “kri”, siç e gjejme në dialektin e Çamërisë, ku kryqit i thonë “kri-q” (sht dhe q, janë mbaresa), e dëshmuar edhe nga gjuhësia historike e shqipes, ku vërehet se gërma “y” është më e vonëshme. Këtë lidhje gjuhësore nuk e gjejmë në asnjë gjuhë të besimit kristian. Rrënja “Kri” i përket në dialektin çam edhe emrit “Kriet”, që tek shqiptarët e sotëm shqiptohet Kryet apo Koka dhe ruan edhe në ditët e sotme kuptimin e “njëshit”, i të Parit të familjes apo Zotit të familjes, i cili mendon dhe vendos për të. Kjo dëshmohet edhe nga përdorimi i fjalës “Zot” për të Plotfuqishmin qiellor dhe për krye-familjarin, gjithemonë në kuptimin “i vetmi, i plotfuqishmi për fatin e … dhe të përkatësisë”. Siç pohon edhe studiuesi Beonlev: “Fjala, me të vërtetë i përket gjuhës në të cilën ajo nuk gjëndet e izoluar, ku bën pjesë në të gjithë familjen e termave, nga të cilat njëra palë shpjegon tjetrën” (43)

3: Emri i kryqit lidhet me emrin e Jezu Krishtit nëpërmjet mitologjisë dhe gjuhës pellazgo-shqipe.

Perfundimi: Gjuha pellazgo-shqipe ka qënë gjuha e miteve të para të njeriut europian dhe e simboleve të besimit. Bashk-shoqërimi i Jezusit në art, me simbolet pellazge si : shqiponja, hëna dhe dielli, rrezet, syri i Zotit, kryqi, demi, etj dëshmon zanafillën pellazge të kristianizmit. 13

a b c d

(a) Shqiponja dy krenore mbi “Kryqin e vërtetë” (Church of the Holy Sepulchre, Jerusalem). (b-c) Shqiponja me rezatimin hyjnor, afër këmbës së Krishtit (d) Hëna dhe dielli mbi kokën e Jezusit¨(44)

Emri i Jezu Krishtit, siç e thërret e gjithë Bota kristiane, dhe i Kryqit janë të gjuhës shqipe dhe shpjegohen me mitet e besimit të dardano-thesprotëve – sellenizmin (hellenizmin). Ky besim, gjatë mijeravjeçarëve pati zhvillimet dhe ndryshimet e veta, duke u pasuruar në mite dhe duke krijuar besime të reja që trashëguan doktrina, rite ,simbole, emërtime dhe shume gjera të tjera, nga besimi i PARË zanafillor. Në Ungjillin sipas Gjonit shkruhet :“Askush se pa Perëndinë kurrë ; i vetëm-linduri Bir, që është në gjirin e t’Et është ai, që e ka bërë të njohur”(45) – duke trasheguar emrin e Tij, në gjuhën hyjnore të ARBËRVE!

Fatbardha Demi

3.01.2014

1-f1 BIBLA – Dhjata e Vjeter dhe Dhjata e Re (botuar nga Shoqata shqiptare e Bibles, 1995)

2- en.wikipedia.org/…/Instrument_of_Jesus’_crucifixion

3- po aty

4- (a) Justus Lipsius’ De cruce 1595 http://en.wikipedia.org/wiki/Crucifixion_of_Jesus (b) http://it.wikipedia.org/wiki/Sant%27Agazio

5- http://en.wikipedia.org/wiki/Dispute_about_Jesus%27_execution_method

6- po aty

7- http://fr.wikipedia.org/wiki/Croix_(symbole)

6- po aty

7- f57 Petro Zhei “Shqipja dhe Sanskritishtja” (pjesa e dyte),Tirane, Tertiumdatur, 2006

8- f91 Carl Jang « L’uomo e i suoi simboli » TEA, Milano, 2011

9- Fragment nga nje objekt erkeologjik. (La più antica scrittura alfabetica, Marston, “La Bible a dit vrai”, Plon 1935, f21) www.abebooks.fr/Bible-dit-vrai-MARSTON-Sir-Charles/…/bd

10- http://www.funsci.com/fun3_it/scrittura/scrittura.htm

11- f184 Niko Stillo”Etruskishte Toskerishte”

12- f12 At Justin Rrota « Per Historine e Alfabetit shqyp » Botime Françeskane, Shkoder, 2005

13- Mircea Eliade- da Trattato di Storia delle Religioni (1948), Einaudi, Torino 1954, pp. 42-45; 111-114; 105-107.http://www.disf.org/AltriTesti/Eliade.asp

14- f 45 Nermin Vlora Falaski “Prona gjuhesore dhe gjenetike”,1997

15- f17 Petro Zhei ,po aty 14

16- (a) http://www.sixbid.com/browse.html?auction=674&page=5 (b) Perendia Mitra (c) http://it.wikipedia.org/wiki/In_hoc_signo_vinces

17- f87, 88 Xhuzepe Katapano „Thoti fliste shqip ose Thot-i boreal, Iliro-Shqiptar, i dha Botes Kumtin e pare te Lirise dhe te Drites“ Botimet enciklopedike, 2007

18- http://www.antiqva.org/Monetazione%20IV-III%20Sec%20aC.htm

(djathtas) Sol Invictus (upper left) and Mithras slaying a bull, 3rd century, Vatican Museum

19- (a)Monedhe romake e vitit 189-180 pk. (b) (DA ALLORA INIZIO’ IL DECLINO DI VERCELLI www.webalice.it) (c) Ein heraldisches Exlibris aus dem Jahr 1895, entworfen von Ernst Krahl (1858-1926) http://www.dr-bernhard-peter.de/Heraldik/seite38.htm

20- Antonietta Zanatta http://www.storia-dell-arte.com/significato-del-cerchio.html

21- http://www.summagallicana.it/lessico/e/Etruschi.htm)jiptiane

22- (a-b) http://www.sixbid.com/browse.html?auction=674&page=5 (c) Le_monete_di_Luceria_Classe_IV_-_8.jpg it.wikipedia.org

23- (majtas) http://fr.wikipedia.org/wiki/L%C3%A9da_et_le_cygne_(L%C3%A9onard_de_Vinci) (qender) A ROMAN MARBLE RELIEF WITH THE DIOSCURI CIRCA 2ND CENTURY A.D. http://www.christies.com/lotfinder/ancient-art-antiquities/a-roman-marble-relief-with-the-dioscuri-5546883-details.aspx (djathtas) Romano Impero: CULTO DI OPI – OPS www.romanoimpero.com/…/il-culto-di-opi.html

24- (a) Denarius. Rome, 113-112 BC. Helmeted head of Roma left, holding s… http://www.sixbid.com/browse.html?auction=674&page=5 (b-c). www.bksh.al

25- f251 Moreno Neri “Pletone Trattato delle virtu” Bompiani Testi a Fronte, Milano 2010

26- it.wikipedia.org/wiki/Denominazioni_dei_Greci

27- f64 Arif Mati “Mikenet=Pellazget” Tirane, Plejad, 2008

28- f 43 Nermin Vlora Falaski “Prona gjuhesore dhe gjenetike” 1997

29- (a) http://www.forumishqiptar.com/threads/118026-Gjetjet-arkeologjike-në-Kroaci (b) www.romanoimpero.com/…/il-culto-di-opi.html)

(c) http://it.wikipedia.org/wiki/Arma_bianca (d) http://www.thekeep.org/~kunoichi/kunoichi/themestream/min.html#.UijwieNOJH0#ixzz2e3SxjfDo (e) (Monogramma di Cristo, sec. IV) www.scalarchives.it

30- f24 Petro Zhei po aty

31- f49,50 Petro Zhei po aty

32- f306 BIBLA– Dhjata e Vjeter dhe Dhjata e Re (botuar nga Shoqata shqiptare e Bibles, 1995)

33- f306 Bibla po aty

34- http://www.forumishqiptar.com/threads/123176-Veshjet-Ilire-dhe-frizuara-e-tyre-(djathts) http://fr.wikipedia.org/wiki/Shamash

35- f.277 Arif Mati “Mikenet=Pellazget” Tirane, Plejad, 2008

36- (a) Flickriver: Photoset ‘Etruscan Civilization’ by ЯAFIK ♋ BERLINTwo men retrieving a dead comrade.www.flickriver.com (b) Albrecht Dürer, Portrait de Sigismond de Luxembourg, empereur du Saint-Empire, vers 1510-1513.http://fr.wikipedia.org/wiki/Aigle_%C3%A0_deux_t%C3%AAtes (c) Qostek, shk19, Tepelene. «Veshje popullore shqipetare », Instituti i Kultures Popullore, vol I, f 101

37- f46, 87 Petro Zhei po aty

38- (a) ilsalottodellestreghe.forumcommunity.net(b) The Original Black Cultures of Eastern Europe and Asia realhistoryww.com (c) http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Pope_Benedict_XVI_1.jpg

39- (Gerhard Herm « L’ avventura dei Fenici » Garzanti, 1974), f58 Xhuzepe Katpano, po aty

  nga Albert HABAZAJ*/ studiues/

 Ne Foto:Pamje nga qyteti i Vlores/

 -Babai asnjë ditë s’rrojti për vete, – më tregonte miku im i mirë, Çela, para nja gjashtë muajsh, kur Xhelal Avdulla Veizi, 86 vjeçar, qëndronte akoma si një bredh i plotë, i drejtë e i pathyer nga erërat dhe borërat e gati një shekulli të tërë. – Edhe tani që ka këtë moshë rron e flet për të tjerët, për Vlorën, me merak, me besim…

Ai, bredhi i rëndë  me kurorë i lartësive të Barçallait, në shpatull të malit të Lungarës,  mbi Dukat, i ka rrënjët të thella e të përhapura  deri në Vlorë, nga ku ushqehen filizat e gjelbër të tij për jetën. Emri i tij mbahet mend në Vlorë e nderohet sikurse edhe emri i Kristo Papajanit, Misto Meles, Petro Dodes, Vasillaq Ndinit, Sihat Tozajt, Baki Balilit, dr. Llukë Gjidedes, Teki Mukës, Hysen Gjondedës…Vlera e tyre qëndron se urbanizuan Vlorën, i dhanë një fytyrë të re qytetit, sikurse Petro Marko, Fatos Arapi e Kudret Velça që e futën frymën dhe kulturën qytetare në Vlorën e tyre, duke u bërë  pjesë e  elitës  së re të botës letrare shqiptare.

Ndërsa shkruaj këto radhë për një nga ata burra që dhanë nga vetja e tyre, nga shpirti, nga mendja dhe nga trupi i tyre, për të ndërtuar Vlorën e Re të Pasluftës, më kujtohet një fjalë e urtë popullore, që në Labërinë e Vlorës transmentohet si këshillë e mençur brezave:

“Respektoni të vjetrit, se ata janë përmendore të gjalla në tokë”.

Dhe shembulli më kuptimplotë i mishërimit të urtësisë zakonore vërehet edhe në familjen Veizi, me vëllezër, motra, vajza, djem, nipër, mbesa e deri te Drini Veizi i vogël, djali i djalit të vogël, Asqeriut apo Çelos, si i flasin në shtëpi e shoqëri atij djali të zot e vijimi fisnik të Xhelalit, të atij Xhelali që sot qetësohet në paharrim, përjetësisht…

Pak historik.

Fisi Veizaj është ndër më të vjetrit në Dukat. Dega në Dukat quhet Çeloaliaj, në Himarë Veizaj, në  Vlorë njihen si vlonjatë të hershëm.

Xhelal Avdulla Veizi është lindur më 23 mars 1920 (1922). Avdulla Veizi është ndër flamurtarët e Plakut të Bardhë, Shenjtit të Flamurit, ndodhet i fiksuar dhe në fotografi me Ismail Qemalin e gjithë ata trima të tjerë. E ëma quhej Shero, ishte vlonjate dhe rridhte nga një familje tregtare. I ati, qysh i ri, ka punuar sipas motos: “Adoleshentit – sa më pak  kohë të lirë”. Kur punonte te “Monai”, u njoh me  Hysni Kapon e Rrapo Dervishin. Njihet si komunist i ’42 – shit, nga ata idealistët e lirisë; ishte me gjimnaz të përfunduar dhe pjesëmarrës i njësitit  guerril  të qytetit deri në Çlirim, mik i  Arif Haskos, Rrahman Perllakut, Mico Eminit… Pas Çlirimit ka qenë deri në Shkodër, tok me gjeneral Vehbi Hoxhën. Kërkoi lirimin nga ushtria, se i vdiq dhe nëna, pasi babai kishte kohë që i kishte vdekur dhe Xhelali kishte tashmë në ngarkim dy vëllezër: Ejupin dhe Xhevdetin. Ishte njeri i pastër, nikoqir e u bë parakohe zot i shtëpisë; nuk la njeri në jetimore e u bëri ballë halleve të jetës. Në Vlorë hapi Parkun e Mallrave me të burgosurit (i nxorri nga burgu e bënte punë me ta). Caktohet të ngrerë kooperativat artizanale të Vlorës, si rrobaqepësinë, këpucarinë etj. Pasi u jep fytyrën e duhur për kohën, këtyre sistemeve  të organizimit të punës së shoqërizuar, ngre Ndërmarrjen e Ndërtimit “Perlat Rexhepi ” e i jep emër. Me përkushtim, përgjegjësi e zotësi, në vijim ngre shkollën e Rezervave të Punës. Një veçori dalluese e tij, gjë që ndikoi tek fitimi i një respekti mbarëqytetar, ishte se Xhelali asnjëherë, me asnjë nuk zhvilloi luftë klasash, por kërkesën e llogarisë e mbante gjithmonë në standartet e domosdoshme për mbarëvajtjen e punëve në çdo sektor që krijonte e drejtonte. Shëtitorja Vlorë – Skelë, Rruga  e Re, Galeria e Arteve, Studioja e Piktorëve, Uji i Ftohtë e sa e sa vepra të bukura kanë firmën fantaziste të atyre burrave të vlefshëm, që ndërtuan Vlorën në ato vite të vështira emrat e të cilëve i përmenda në fillim të shkrimit e që qyteti ynë i kujton me adhurim përherë)

Tregon vajza, Shero Fejzullau: “…Njërin nga vëllezërit, Selametin, e nxorri partizan, siç qe dhe vetë. Selameti u vra aksidentalisht në mal, gjatë pastrimit të armëve, jo duke luftuar kundër pushtuesit. Babai nuk kërkoi ta bënte vëllain partizan dëshmor, edhe pse kishte luftuar për liri. Vrasja e tij rastisi e tillë, aksidentale, nuk u vra në luftë kundër armikut, edhe pse qe partizan! – kështu na thoshte babai ne, fëmijve, se ky qe botëkuptimi i tij. Kaq i pastër qe babai, kaq i vërtetë, kaq i virtytshëm. E ne jemi krenarë për një baba të tillë, e mbajmë lart ballin me të.

Ai punoi një jetë të tërë me djersë, me nder, pa kërkuar as më të voglin privilegj. Edhe pse rridhte nga një familje tregtare, asgjë s’mori për vete. Një lagje të tërë ndërtoi. -Të rregullohen të gjithë – thoshte i bardhi.

Shpirti atdhetar e i pastër i tij na bën ne sot të jemi të nderuar me të. Ai ishte ballëlarë e ne na bëri ballëlart me punën e tij, me jetën e tij, me veprën e tij. E ne s’mund të na rritet mendja, se s’duhet ta turpërojmë, veç të ndjekim shembullin e tij, se na hapej dera me nderim kudo ku trokisnim.

Petro Dode na thoshte “Po punove sa gjysma e Çeçoit, me ne je në rregull (Çeço shokët i flisnin Xhelalit, babait tonë të dashur e të paharruar).

“Xhan i babait, po bëri punën tjetri, vlerësoje ! – na porosiste Xhelali ne. – Dy vezë po u përpoqën, xhan i babait, njëra do thyhet. Njerëz jemi. Një grusht njerëz!…Bën punën?! Është në rregull! Ke mundësi t’i bësh tjetrit mirë? Bëji! S’ke mundësi? Mos i bëj keq, lere në punë të tij!” Këto ishin këshillat e vyera të tij për ne, që të bëheshim të mirë e të vlefshëm për vete, për familjen e për shoqërinë…

Xhelali me Feruzen, bijë e Halim Çobos, (tregtar nga Trevllazri, familje e pasur në Topallti e me miqësi me Hajredin Cakranin) bënë nëntë  fëmijë: 5 djem e 4 vajza. Për respekt dhe për kujtesë po i përmëndim konkretisht e me radhë: Afërdita e datëlindjes 1949, e martuar me Dilaver Muhon, nga Tepelena, kanë 4 vajza; Nexhmia, e datëlindjes 1951, martuar me Xhevat Fejzullaun nga Mallakastra, me universitet, kanë 2 vajza  dhe 1 djalë, (njëra vajzë, Ticiana është piktore e spikatur dhe anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Vlorës); Ëngjëlli, i datëlindjes 1953, martuar me Adelinën, vajza e Danish Hoxhës, kanë  dy djem, të dy në Itali; Leka, i 1955 – s, martuar me Eleni Sakon nga Vlora, kanë dy djem; Shero, martuar me Ali Fejzullain nga Fieri, banojnë në Tiranë, kanë 4 çupa me universitet; Elisabeta; Iliriani, martuar me Silvanën nga Selenica, me dy djem, njëri nga ata quhet Xhelal (në kujtim të babait); Qemali, martuar me Majlinda Koçin  nga Vlora, kanë 1 djalë;  Asqeriu (Çela), martuar me Irena Haxhiaj, kanë 1 vajzë dhe Drinin, pinjollin e fisit, me të cilin mburren të gjithë Veizajt e Xhelalit, sikur është një trim – kordhëtar me pallë!…

Ejup Veizi, i datëlindjes 1 shtator 1934, është vëllai i Xhelalit. Shkollën 8 vjeçare e ka bërë në Muradie, te shkolla nr. 2. Jetëshkrimin e tij e ka të pasur, por flet telegrafisht për vete. Ka punuar mekanik dhe elektro – mekanik, më 1978 nga Komiteti Ekzekutiv i Vlorës, seksioni i Industrisë, merr  titullin e lartë  “Mjeshtër i punës”. Më 1. 06. 1997 del në pension…Gjatë bisedës, pasi dëgjon mbesën, ai sikur kërkon me ngulm ta plotësojë historikun dhe thotë : – Avdullai, para shpalljes së Pavarësisë erdhi nga Janina, me 10,12 patriotë të tjerë, veshur me kostum kombëtar. Di që babai është lindur në Vlorë, nga vitet1874 – 1875, në lagjen e Re (sot “Partizani”); në Janinë merrej me tregëti. Vdiq më 1941. Ka qenë pjesëmarrës i Luftës së 1920 – ës; ishte dhe kundër Zogut, se ai ishte shtypës i popullit. Kështu mendonte ai. Ne rrjedhim nga një familje atdhetare, që përherë ka përkrahur lëvizjet popullore dhe luftërat për liri. Babai ka strehuar, kur u bë kryengritja e Fierit, njerëzit e Riza Cerovës e shprehej: “Nga revolta lindin ideologji të reja”.

Avdullai qe martuar tre herë. Me të parën, Hamiden nga Karbunari s’pati fëmijë, ajo vdiq shpejt. Me të dytën, nga Mallakastra bëri Nezirin, Shabanin dhe Sadikun; ajo vdiq 48 vjeçe. Metë tretën, Sheron, bijë  në Trevllazër e mbesë  në Rrapaj, bëri pesë fëmijë: Xhelalin, Selametin, Faton, Ejupin dhe Xhevdetin. Babai i Sheros (nënës time) quhej Ejup, ishte nga Veriu dhe  merrej me tregëti lëkurësh. Emrin e tij e kam unë… Xhelali, djali i madh i Avdullait e Sheros, u martua me Feruzenë, bijë nga Çobajt e Trevllazrit, vajza e madhe e Halim Çobos, martuar më 1948, me të cilën lindi 9 fëmijë. T’i tha mbesa ime, Sherua ca gjëra, po dua të shtoj akoma të jenë për brezat: Xhelali mbaroi shkollën fillore, pesë klasë te “4 Heronjtë”, afër te godina e Kokajve, te Aneta e Thoma Koleka, te shkolla modelore, shkollë femërore, ku në vitet 1941 – ’42 mësohej dhe italisht. Pas shkollës fillore, që e mbaroi në vitet 1936, në moshën 14 – 15 vjeçare, babai e mbante me vete, bënte tregëti, si kasap etj. Xhelalit ky zanat nuk i pëlqeu dhe  filloi punë në ofiçinën italiane “Tenda” të Monait. Pikërisht aty u fut në aktivitetin e P. K. të qytetit dhe u angazhua me njësitet guerrile të Vlorës, ku si detyrë kishte përgatitjen politike të anëtarëve të rinj për t’i bërë kontigjent të rreshtave partizane për lirinë e Atdheut. E di që ka punuar së bashku me ish -kuadro të P. K. të rrethit të asaj kohe, si Nuri Arapi (banor  i lagjes), Hetem Gjinushi etj. Me njësitet ka qenë deri më çlirimin e vendit. Më 1945 u emërua kryetar i këshillit të tre lagjeve: të lagjes së Re, (sot “Partizani”), të Topanasë (sot “4 Heronjtë ”) dhe të Karabashit (sot “15 Tetori”) dhe  e la këtë detyrë më 1948, kur u thirr për të kryer detyrën ushtarake, dy vjet në veri, në Kukës. Pas lirimit nga ushtria, kontribuoi, me urdhër të Partisë që drejonte vendin, në ngritjen Parkut të Mallrave, në fillim në Skelë, te Plazhi i vjetër, te ofiçina, te kripa, që më vonë erdhi këtu ku është dhe sot. Qe nëndrejtor teknik dhe shef i ofiçinës (në vitet 1950 – 1957). Xhelali njihet si themeltar e krijues i Parkut të Mallrave. Nga vitet 1957 – 1969 kemi këtë  ecuri të karrierës së tij: Transferohet për organizimin  punës në Ndërmarrjen e Ndërtimit “Perlat Rexhepi” si kryeteknik; ndërkohë emërohet drejtor i kursit të shoferëve, që ka qenë atje ku sot ndodhet Ndërrmarrja Rruga. Mbas mbylljes së këtij  kursi, pas dy vjetësh, (1961 – 1963) u krijua Shkolla Një vjeçare e Rezervave të Ndërtimit dhe Xhelali ka qenë  drejtor i kësaj shkolle nga viti 1963 – 1970. Ai qe kuadro i spikatur, i praktikës, i veprimit, i duhur, saqë dhe kur u lirua nga kjo detyrë, në vitet ’70, inxhinierët e rinj me arsim të lartë e kërkonin për këshillim në vijimësi. Në këtë kohë fillon punë në Ndërmarrjen e Përpunim – Drurit si  teknik makinerie, deri sa doli në pension, në vitet ’86-’88… Xhelali, përveç 9 fëmijëve të tij, rriti dhe dy vëllezërit e tij, nga nëna e nga babai: Ejupin dhe Xhevdetin dhe u bë prind për ta. I mbajti deri në moshën  që ata u bënë zotër të jetës së tyre, biles njërin prej tyre, Ejupin e nisi me bursë në Poloni, në vitet 1953 – ’56 për degën teknik, elektromekanik i mesëm, (tre vjeçar) …

Jo se Xhelali është vëllai im, por ai ishte nga ata burra, që, për qytetin e  Vlorës, për kontributet e dhëna për ringritjen e jetës qytetare pas Çlirimit, emrin e kishte sakrificë, në emër të idealit, për hir të dinjitetit njerëzor, në respekt të mundësive dhe vlerave që mbartnin…

Sot, një rrugë në qytetin bregdetar të Vlorës është emërtuar pikërisht “Xhelal Veizi”.

Në nderim të personazhit për të cilin po shkruaj këto radhë dhe për mirënjohje të visareve morale, shpirtërore e atdhetare që na lanë të përkushtuarit deri në vetëmohim, prindërit tanë të mrekullueshëm thura dhe këto vargje:

NJERËZ QË NDËRTUAN VLORËN

Baladë për Xhelal A.Veizin -

Hedh shikimin lart nga mali,

e zgjat tutje, buzë detit;

ca rrënjë fisnike më flasin,

mallin me valët e tresin.

Është një mall i bardhë, i ëmbël,

buron nga kurorë e bredhit,

plot’ dëshirë, porsi në ëndërr

t’i mbajë dinjitetin emrit.

Emrit që nuk përsëritet

as edhe një herë të vetme,

me erë Dukati flladitet,

me Jonin të bëjë marrëveshje.

Ia ka gdhendur koha emrin:

Xhelal Avdulla Veizi.

Mirësia njerëzore

e ka palcën e kurrizit.

Emrin ia ka gdhendur koha,

diti jetën ta jetojë;

për të s’kishte kuptim mosha,

por fjala si mjalt zgjoi.

Si mjalt zgjoi iu bënë të nëntë,

stinë me gonxhe Drini i vogël.

Ec, Xhelal e mos u çmënd!

Po ti ke fituar botën!…

Si Xhelal Veizi, burra,

njerëz që ndërtuan Vlorën,

vijnë të kthjellët nga Gurra

ta pranverojnë metaforën.

ALBERT R. HABAZAJ

 *) Master Shkencor për Etnologji dhe Folklor, Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë.

 Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”,Universiteti i “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania.

Xhon Kenedi; ”Unë besoj në një Amerikë, e cila zyrtarisht nuk është as katolike, as protestane as hebreje”… /                     

Nga Frank Shkreli/

Kohët e fundit në median shqiptare është venë re një debat mjaft i nxehtë në lidhje me rolin që duhet të luaj feja në politikën dhe shoqërinë shqiptare.   Është pak i çuditshëm fakti se feja dhe roli i fesë në shoqërinë dhe politikën shqiptare po debatohen në këtë kohë, sikur shqiptarët nuk kanë probleme të tjera jo fetare, me të cilat duhet të merren në këtë moment, siç janë problemet e mëdha ekonomike dhe sfida të tjera politiko-shoqërore të botës shqiptare.  Por ndoshta nuk duhet të habitemi për këtë debat  mbi influencat e huaja,  ndërkohë që  Shqipëria pret të marrë statusin e vendit  kandidat për antarësim në Bashkimin Europian dhe ndërkohë që edhe Kosova gjëndet përballë sfidash të mëdha të konsolidimit të shtetit si dhe të përpjekjeve diplomatike për shtimin e njohjeve ndërkombëtare të pavarësisë së saj.  Disa analistë shprehen se ky debat po nxitet dhe inkurajohet edhe nga element të huaj me influencë në hapësirat shqiptare, në përpjekje për të mbjellur ngatërresa, dhunë e përçarje dhe për të përhapur urrejtje në radhët e shqiptarëve dhe si rrjedhim për të vonuar ose për të zhdukur përgjithmonë aspiratat e kombit shqiptar për integrim në organizmat eurotlantike.

Megjithëse çështjet e ditës dhe taktikat e përdorura në të kaluarën kanë ndryshuar,  duket se edhe sot si gjithmonë më parë në periudha kur kombi shqiptar është gjëndur para vendimeve historike për  të ardhmen e vet, ndërkohë që shqiptarët, si kurrë më parë në histori,  janë në prak të një të ardhme më të mirë — diçka ose dikush del për të penguar përparimin e këtij kombi, duke sulmuar gjënë më të shënjtë të tij, harmoninë fetare.  Kësaj here po debatohet dhe diskutohet mbi influencën e fesë dhe rolin që duhet të luaj feja e shumicës apo e pakicës, sidomos në jetën politike, kryesisht në Kosovë, por edhe në Shqipëri dhe në trojet e tjera shqiptare në Ballkan.  Kush po e lufton dhe kush po përpiqet të dhunojë këtë dhunti morale që Perëndia ia ka falur kombit shqiptar?!

Feja është një faktor me rëndësi në jetën e individit dhe të një populli.  Shqiptarët, historikisht, me të drejtë janë njohur për tolerancën e tyre fetare ndaj njëri tjetrit dhe i janë paraqitur edhe botës së qytetëruar, dhe atje ku mbizotërojnë konfliktet fetare, si një shembull i bashkjetesës dhe harmonisë fetare.  Kjo ka qenë dhe është një ndjenjë krenarie për të gjithë shqiptarët e tri besimeve kryesore.   Shqiptarët deri tani e kanë konsideruar fenë si një çështje që ka të bëjë me jetën private të individit, dhe si një rit që praktikohet mbrenda mureve të xhamisë, të  kishës, të teqesë ose në ndonjë objekti tjetër fetar dhe nuk e kanë konsideruar fenë si pjesë e pandashme të jetës politike të shoqërisë dhe të influencës së saj në qeverisje dhe  në bërjen e politikës së shtetit.   Prandaj, ky dallim pra mbi rolin që duhet të luaj feja,  dmth., nëse  feja duhet të jetë  diçka private për indidvidin, si plotësuese e nevojave shpirtërore të njeriut, a po të  shikohet  si një fenomen i rëndësishëm i  jetës politike dhe shoqërore të një vendi, është tepër i rëndësishëm.  Ky dallim midis këtyre dy roleve që duhet të luaj feja, është tepër i nevojshëm të bëhet, kur të merren parasyshë dhuna, përçarjet dhe urrejtjet  që kanë prekur vendet, të cilat historikisht  kanë vuajtur dhe vuajnë nga dhuna dhe mosmarrveshjet fetare.  Nëqoftse nuk bëhet ky dallim dhe nëqoftse një shoqëri, përfshirë edhe shqiptarët, nuk vendosë se feja është çështje private dhe si e tillë, influenca e saj duhet të rrijë larg dhe të mos ndikojë në sferat publike dhe politike të jetës shoqërore, atëherë një shoqëri me probleme të tilla pasqyron vendet ku feja është bërë shkak konfliktesh e dhune, madje edhe lufte. Për ndryshe, pa këtë dallim të qartë, mbi rolin e fesë, nuk ka shpresë për ruajtjen ose zhvillimin e një shoqërie civile progresive.

Me dilemën mbi rolin e fesë në jetën publike dhe politike janë përballur e përballen shumë shtete dhe shoqëri, përfshirë edhe Shtetet e Bashkuara.  Ndonëse kushtetetuta e Amerikës është e qartë mbi ndarjen e shtetit nga feja, pasi ato luajnë role të ndryshme në jetën e njeriut dhe të shtetit, roli i fesë në politikë u debatua ashpër dhe haptas gjatë fushatës për president  me 1960. Në atë kohë, kandidati i Partisë Demokrate ishte Xhon F. Kenedi, i besimit katolik, por që deri atëherë Amerika nuk kishte pasur president që i përkiste këtij besimi dhe si e tillë, ajo fushatë ishte e para ku u debatua haptazi roli që duhej të luante feja në një shoqëri,  si ajo e Amerikës.  Xhon F. Kenedi, i vetdijshëm se shumica protestane e shikonte atë si një kandidat që i përkiste fesë katolike, u detyrua të  fliste lidhje me rolin e fesë në politikë, një fjalim që edhe sot konsiderohet si një kryevepër në lidhje me këtë subjekt, e që mund të shërbejë si një përvojë historike nga e cila mund të  marrin mësim edhe të tjerët.

Në shtator të vitit 1960, kandidati për president Xhon Kenedi, në një përpjekje për të zhdukur dyshimet e shumicës prptestane në lidhje me përkatësinë e tij katolike mbajti fjalimin para një grupi priftërinjsh protestanë në qytetin Hjuston të shtetit Teksas.  Me atë rast, ai bëri disa deklarata në lidhje me rolin, që sipas tij duhej të luante feja në politikë dhe në shoqëri.  Ai u tha atyre se besonte fuqishëm në ndarjen absolute të shtetit nga feja, duke theksuar, ndër të tjera, se asnjë besim nuk duhet të favorizohet mbi të tjerat, pa marrë parasyshë shumicën përbërëse të njërës ose tjetrës fe.  Ndërkaq, ai nënvijoi besimin e tij të thellë në lirinë e fesë duke thënë se, ”Unë besoj në një Amerikë, e cila zyrtarisht nuk është as katolike, as protestane as hebreje”,  duke shtuar se ai besonte në një Amerikë, ku asnjë zyrtar qeveritar nuk kërkon as nuk pranon udhëzime mbi politikën e shtetit, nga asnjë burim as udhëheqje kishtare ose fetare.   Xhon Kenedi pat thënë me atë rast se ai besonte në një Amerikë ku asnjë ent fetar të mos përpiqet të imponojë, në mënyrë direkte ose indirekte, vullnetin e tij mbi publikun e gjërë ose të ushtrojë influencë mbi aktet dhe veprimtarinë publike të zyrtarëve të shtetit.  Ai ka thënë gjithashtu se beson në një shtet ku, “Liria e fesë është pa dallime dhe e barabartë për të gjithë”, duke shtuar se “një akt kundër një enti fetar duhet të konsiderohet si një akt kundër të gjitha feve.”  Xhon Kenedi me fjalimin e tij, përkrahu idenë se njerëzit duhet të jenë të lirë të besojnë çfarë dëshirojnë, pa iu imponuar asgjë atyre, duke theksuar se besonte në një Amerikë ku amerikanët nuk janë të ndarë  në bazë të feve, por besonte në një Amerikë ku të gjithë kanë një ndjenjë vëllazërimi dhe ku anëtarët e të gjitha feve trajtohen si të barabartë.

Shqiptarët mbi të gjitha besojnë në liritë bazë të njeriut, përfshirë lirinë e fjalës dhe të besimit, për veten dhe për të tjerët. Për këto liri është derdhur shumë gjakë dhe gjatë shekujve janë humbur aq jetë shqiptarësh.  Kurrë shqiptarët nuk ka njohur ndasi dhe as urrejtje fetare midis tyre as me të tjerët.  Shqiptarët u dalluan si të vetmit në Europë që strehuan dhe shpëtuan hebrejtë nga nazistët.  Kjo është fryma vëllazërore e shqiptarit që nuk ka njohur asnjëherë kufij  as dallime fetare.  Andaj, shqiptarët sot nuk guxojnë të bien pre e influencave të huaja që nuk ua duan të mirën shqiptarëve, por të jenë besnikë të traditës dhe kulturës kombëtare, përfshrirë edhe harmoninë fetare.  Kjo është në interesin kombëtar dhe  ky shqetësim duhet të jetë në ndërgjegjen e çdo shqiptari, por duhet të jetë sidomos e ngulur në ndërgjegjen e çdo udhëheqsi fetarë dhe politik që feja të mos përdoret për qëllime përçarjesh dhe konfliktesh vëllazërore.      

Nga Dionis Xhafa/

Deri në adoleshencë as e kish shkelur Tiranën dhe një ndjesi e çuditshme i silllte emri i kryeqytetit. Një ndjesi e çuditshme që nuk ishte dhe aq e fortë, as e butë, thjesht si apriori e pashpjegimtë. Ideja se Tirana është kryeqyteti dhe si e tillë ngjan “ëndërr” ta vizitosh, as që i tringëllonte gjëkundi. Ish mësuar me qytezën e tij, të ftohtë në mot, por me një atmosferë të ngrohtë. Njerëzit e periferisë pa shumë pretendime, tokat e gjëra, fushat, malet e ashpër e kokëlartë që gati i ngjanin sikur ti nguleshin në shpirt. Por, sot në agim është diku tjetër. Ndryshe në natyrë, por vërejtur dhe pa ndonjë emocion të madh. Niset me furgona të vjetër që aq të përhapur janë si mjete transporti prej nga zona të Shqipërisë drejt kryeqytetit. E, kur mbërrin, sheh autostrada të pafunda të shtrira në një hapësirë të paskaj, e urbane, kioska, njerëz të trishtë e të merakosur. Tek shëtiste Tiranën, ujë nga qielli e la të baltosur e të bataksur. Pa njerëz të shtrirë në bulevard, që ftoheshin nën shi deri në palcë. Pa njerëz me sy jeshilë e të mëdhenj që shndërisnin si një filxhan por shihnin mjegullt. Pa shpërthime kanalesh, ujërash të zeza, një qytet pa anë e kënd, pa zogj që cicërijnë, pa erën e qytezës së tij në cep të Shqipërisë, deri pa ngjyrë e pa formë. Kish parë në Tiranë dhe grimca lumturie herë pas here, por trishtimi i thellë ia errësoi ata. E, në mes të shiut, me dorën e lagur u afrua në një kioskë dhe bleu një libërth të vogël në faqe e të madh në kopertinë nga ata të filmave me kartonë. Si për të thënë se nuk donte që të rritej. Aq më pak në një qytet të tillë, që për të ish i madh, por pa formë, pa ngjyrë, pa ndjenjë.

229.5 metra dhe 68 kate është hoteli më i lartë në Nju Jork, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe hemisferën Perendimore, i cili u hap zyrtarisht, të Mërkurën me 8 Janar 2014, në Manhattan – New York. Qyteti i New Yorkut vazhdon të mahnitë botën me ndërtimet më lartë ose i quajtur ndryshe edhe Qyteti i Gradaçieleve.

 NGA BEQIR SINA, New York City/

NEW YORK CITY : Titulli si i hotelit më të lartë të vendit, është deklaruar të Mërkurën me 8 Janar 2014, për hotelin Marriott Midtown në adresën 1717 Broadway në West 54 Street. Hoteli ka një lartësi mbi 753 feet ose 229.5 metra, me 68 kate . Hoteli më ri ka kushtuar 319.5 milion dollarë. Arkitekti është Nobutaka Ashihara, i cili ka bërë artitekturën edhe të hotelit Mandarin Oriental .

” Ky është hoteli më i lartë jo vetëm në New York City , në Amerikën e Veriut , por ne mendojmë se edhe në hemisferën perëndimore , ” tha CEO Marriott, Arne Sorenson, në një ceremoni të prerjes së shiritit të martën .
Hoteli është duke pranuar mysafirët që nga 29 dhjetor, tha ai por sot është duke u zhvilluar ceremonia zyrtare e inagurimit të këtij hoteli gjigand.
Marriotte Midtown e tejkalon edhe lartësinë e hotelit më të lart deri tani ”Detroit’s Renaissance Center”  në Detroit , me 727 feet i lartë , i cili kishte mbajtur deri tani edhe titullin e hotelit më të lartë në SHBA , si dhe në New York, i cili ka ndërtesat – gradacielet, më të larta në vend

Në qytetin e New Yorkut deri tani hoteli më i lartë ka qenë hoteli Katër stinët – New York Four Seasons , e cila është e lartë 682 feet.
Pronarë të Hotelit më të lartë në New York, SHBA dhe hemisferën perendimore është i ndarë në mes pronarëve të Courtyard by Marriott dhe e Marriott Residence Inn . Ky hotel gjithashtu ka një Bistro, një sallë të madhe gjimnastike , dhe shpreson për të hapur edhe një restorant të madh në verë , tha menaxheri i hotelit Paul Viapiano .
” Për një hotel të tillë në Nju Jork , kjo është e pabesueshme , ” tha Jesse Tilly , 39 vjeç , e cila kishte zgjedhur për të paguar dhomën e saj për më pak se 300 dollar. ” Unë kam dhomën me një pamje të bukur të këndit nga Central Park . ”
Dhomat e këtij hoteli , të cilat janë të dizajnuara me një- apo dy krevat - me dhoma ditore të biznesit , fillojnë me një çmim prej rreth 300 dollar e lartë, për një dhomë dhe një natë. Kurse, dhomat e tipit Residence Inn , të cilat janë projektuar për më shumë qëndrime të zgjatura dhe që vijnë të shoqëruara edhe me me një kuzhinë të vogël , fillojnë me çmimet me rreth 350 dollar nata.

Megjithatë, gjatë festave të caktuara si Krishtëlindje dhe prag të Vitit të Ri , dhomat me pamje nga Times Square, mund të shkojnë edhe deri në 1200 dollar dhoma për një natë , tha Viapiano .
“Kohëve të fundit hotelet e qytetit të Nju Jorkut, patën një bum vizitorësh, me një rekord me rreth 54 milion vizitorë në vitin 2013 .Hotelet e qyteti ishin  87 për qind të zëna edhe në vitin 2012 dhe 88 për qind e tyre ishin të zëna në vitin 2013 . Ndërkohë, qëMarriotte Midtown hoteli më i ri dhe më i lartë në New York, SHBA dhe hemisferën perendimore, pret që të jetë me një frekuentim deri në 90 për qind për vitin 2014 , ka thënë CEO Marriott, zoti Sorenson .
“Hoteli i ri aktualisht ka të punësuar rreth 120 punëtorë me orë dhe rrogë të plotë, ne shpresojmë të kemi këtë vit 160 të punësuar si sezonin në hotel,” tha Viapiano .
Ndërtesa e hotelit Marriotte Midtown në 1717 Broadway, është në pronësi të kompanisë G Holdings , e cila e bleu atë për 32.000.000 në vitin 2001 .

Esse  nga Eleonora Gjoka/

Rizanë e njoha vonë, nepermjet shkrimeve tona ne internet, e pastaj direkt. Person gjithmonë i qeshur, i gatshëm për të pritë e përcjellë kolegët e artit që vijnë në Tiranë nga të gjitha anët e vëndit, sidomos ne qe jetojme jashtë. Shkruan shumë bukur për jetën reale të kësaj periudhe.Rizai është poet e shkrimtar, njeri që lufton papushim me veshtiresite e kohës; luftë që  e bën shpesh herë duke qeshur. Ai ende di të qeshë menjëherë dhe me gjith shpirt dhe kjo, mbase prej hobit të tij të vecantë për t’u bërë mirë të tjerëve.Disa herë e kemi lexuar të ketë shkruar për fatin e letërsisë bashkëkohore shqiptare dhe shkrimtarëve të saj, për dinjitetin e tyre që duan t’ua nëpërkëmbin dhe t’i detyrojnë të humbasin thelbin e magjisë së tyre – sovranitetin e kështjellës së tyre personale! Këtë përmes joshjes së parave apo të karrjerës shtetërore! Më ka mbetur në mëndje citimi i një thënieje nga Rizai:

“ Kur shkon paralliu te mendimtari, që të dy bëhen të mirë; kur shkon mendimtari te paralliu, të dy bëhen maskarenj”.Personalisht unë si Eleonore, nuk di ndonjë rast që një paralli të ketë trokitur në derën e shkrimtarit a poetit dhe ti kenë ofruar paratë e tij, për daljen në dritë të një vepre të nderuar artistike.

Nga pena e Lahit kam lexuar se si, autorët shqiptarë janë kthyer në njerëz që mbase nuk kanë para për një kafe, por ende mbahen për të mos u futur nën tutelën e atyre qe marrin ngjyra te errata politike. Nën atë tutelë bajraktarësh, shkrimtarët mbase bëhen të famshëm por rrezikojnë të humbin përjetë qënien e tyre: tribun e shpirtit të bukur te njeriut te paster shqiptar!

Lahi ka goditur kaosin total në shpërndarjen e librit artistik të autorëve vëndas, mospërkrahjen neveritëse të tyre nga shteti; ndërsa shtetarët kanë qejf të pozojnë para librave apo te vizitojnë para kamerave, panairet e librave në vëndin tonë. Dhe kjo, ne nje kohe kur na kërcënon rrende analfabetizmi dhe krimi i përditëshëm. “Asnjë e keqe nuk i vjen vëndit dhe shoqërisë së sotme shqiptare nga “grafomanët”.

Atëherë, përse tregohen kaq mëndjemëdhej dhe të pamëshirshëm ndaj tyre? -  pyet Lahi në një tjetër shkrim duke analizuar një temë të tillë spektakolare e cila, sigurisht që ka rënë në veshë te shurdhër.

Rizai interesohet për sportistë e muzikantë, kërkon ti ndihmojë ata, por më shumë përpiqet që të hapë mëndjet e fjetura, të cilat, malli për atdhe i bën të brofin menjëherë! Me penën e tij vazhdon te shkruaje me sukses, te fiksoje tipiken që karakterizon sot botën shqiptare. Do të jetë nga të rrallët, qe mund të gjesh, per te na kujtuar se njeriu mund të jetojë edhe në një shoqëri pak a shumë në kaos, që drejtohet jo me ligje të shkruara.

E vërteta duhet parë në sy.

Te romani “Vorri i Ashikut” ndeshim personazhe artistike nga bota e sotme politike e Tiranës. Ai vjen nga pjesa e ndershme e shqiptarëve, sic janë pilotët profesionistë – tallet me ata sa të shkrin së qeshuri. Kur është për t’u “dorëzuar”, ai magjepset para serenatave korcare duke i dëgjuar lehtë, per të cilat, ai ka shkruar.

Edhe romani tjetër që duhet të ketë dalë nga botimi, kushtuar Korcës dhe me titullin shumë të bukur që e ka pasë në fillim dhe që më duket se e ka ndryshuar më kot – “Serenata Korcare ne Nju Jork”, trajton sërish temën aktuale, plagët e sotme të shoqerise shqiptare.Aty me nje linje romantike, nepermjet figures se Mjellmes ( I frymezuar si nga Korca e miqve te tij dhe nga serenatat e bukura korcare, ai e portretizon figuren e shoqes sone Merites ne Nju Jork, vajzes se bukur korcare, nepermjet Mjellmes, personazhit te romanit.

Unë e kam lexuar pjesërisht në internet a në gazetë ku, me sa kam parë, ka shume dashuri dhe dhimbje – ndjenjat njerëzore që qëndrojnë më lart nga të gjitha të tjerat!

Kjo dashuri ndjehet ngado në shkrimet e tij, sidomos është e derdhur pa fre në poemën “Shkodra e pikturuar me gëzhoja” që u botua para ndonjë muaji në Indi duke u prezantuar me konsiderata të larta nga botuesit e saj.

Lahi shkruan edhe në të përditshmet, si te Gazetën “ Tirana Observer”, krahas te tjerave. Po ashtu shkruan te “Obelisku”  Stili i tij më pëlqen jo më pak se i të tjerëve bashkëkohorë që lexoj këtu në SHBA.

Lahi, në shoqërinë e tij, cuditej dhe kërkonte të dinte përse rreth 50 shkrimtarë e artistë në USA lidhen me njëri tjetrin, botojnë që të gjithë, vetëm në Shqipëri asnjëri nuk është inkuadruar në letërsinë amerikanë. Si ka mundësi që të gjithë janë amerikanë dhe asnjë amerikan nuk i njëh?

Pse në Athinë ka krijues që janë inkuadruar në shoqatat e shkrimtarëve të atjeshëm.

Përkthyesa si Noli s’ka më, thotë Rizai. Kjo shprehje më shtiu të rilexoj Rumiun dhë Farukzaden dy kolosë, i pari Persian i lashtë dhe e dyta iraniane e viteve 60-te, por të dy, më të mirët e kulturës iraniane gjatë 2500 vjetëve. Këta ka shqipëruar Rizai, ja, ky që rend ngado me bicikletë nëpër Tiranë, shpesh herë duke kënduar me vete apo duke fërshëllyer. Përkthimi është i arritur mendoj kështu jo se i kam lexuar në orgjinal, por duke u nisur nga fakti se madhështia e tyre nuk cënohet dhe në gjuhën tone!

Të sjellësh Farukzaden në anglisht nuk është gjë e madhe, por ta përshtatësh në shqip është jashtëzakonisht e vështirë dhe kush e bën këtë, duhet të ketë jo vetëm lëvdata me fjalë, por të vendoset në piedestalin e merituar (sa  kemi ne të tillë ? ).

Librin me poezite e Farrukhzades, na i dhuroi Rizai ne Tirane, mban daten 6 Shtator 2008, pinim kafe ne lulishte, me tim shoq dhe nje grup krijuesish qe i lajmeroi Rizai ne moment per vajtjen tone me pushime.

Jeta e Farukzades ( shqiptimin e emrit po e thjeshtoj ) është ajo e nënave dhe e motrave që jetojnë në malësitë tona e në Kosovë nëpër familje patriarkale, ose edhe kudo në Shqipëri ku është problem nënvleftësimi i gruas, trajtimi jo i mirë në shtëpi, puna e pa përshtatshme për kualifikimin përkatës dhe sipas meritës në shoqërine ku ajo vepron dhe lufton.

Nuk dua të flas për fatin e grave në vëndin e autores  (Irani), por për nivelin e përshkrimit shumë të mirë që të jëp përshtypjen se është një punë shumë e kujdesëshme e Rizait të talentuar. Ja, me këtë rast ndonjë poezi nga Farrukhzadja, që e dua vec të tjerave edhe për faktin se edhe unë e kam trajtuar me shpirt problemin e gruas në librat e mia.

Robina

Të dua; tani e di, në zemrën time

të të mbështjell të tërin s’arrij dot

Ti je një qiell i pastër, i madhërishëm,

unë – një zog i zënë… një zog.

Herë strukur pas një shtylle, herë një tjetre

Të kundroj e trishtuar, e mahnitur

Mendoj mos vjen një dorë pas shtyllës – akull

E i hap krahët drejt meje krejt papritur.

Hyra në mëkat

Kam mëkatuar, një mëkat që më kënaqi shumë

Në një përqafim.. qe i vrullshëm e i nxehtë

Kam mëkatuar – rrethuar nga krahë të ngrohtë

Të ngrohtë shumë, shpagonjës e të hekurt.

Ose 

Vec ti grua e Iranit vec ti, vec ti ke mbetur

Ne prangat e percmimit, mes detit te se keqes,

Hidhi tej ato pranga!Cope beji ato pranga

Thekso fort sa te mundesh natyren e kryeneces!

……………………………………..

Riza Lahi është gjithashtu redaktor dhe korrektues i sakte. Shumë autorë kërkojnë ndihmën e Rizait para se vepra e tyre të dalë në dritë.  Rizai është ndër të rrallët. Lidhuni me të, bashkëpunoni, se ndihma e tij do të jetë me vlera dhe ai nuk ka për t’u dalë nga fjala që ka dhënë asnjëherë. Edhe Rizai i pranon këshillat. Rizai është mjaft korrekt dhe i gatshëm për të miratuar cdo punë të kujdesëshme të kolegëve. Ciltërsia e tij nuk njeh pengesa, kur është puna për të inkurajuar! Shpesh e cfaq gëzimin cilter, si një i ri gjimnazist, sa here qe poezine e pelqen. Kësi rastesh, ai entuziazmohet dhe shkruan menjëherë opinionin e vet pa rezerva.

Ja si më ka shkruar Rizai, për poezinë time, “Shelgu lotues”:

Është fantastice, Elko!

Shelgu Lotues

———————

Ja u shua nje ylj, të tjerë u ndezën xixëllonje…

Mos dhe yjet lart u formuan nga shpirti yne!

Kur natën e fundit, drejt qielli niset fluturim…

Ja si thote Rizai per poezine time” Deti Jon “:

Subject: [BOTAERE] Jeni te lutur shume nga une, qe ta lexoni edhe nje here kete gje te mrekullueshme te dale nga fundi i detit Jon, qe andej te zemra e Elkos dhe qe nga zemra e saj – ja si vjen…mes nesh – Xakja -

Detit Jon

Në vdeksha diku mërguar,

Në mes detit jam valëzuar,

Në sy do mbyll bukurinë,

Do kërkoj ta mbaj rrobinë!

Elko

Unë buzëqesha më vlerësimin e tij! E di që poezia ime mund të mos jetë vërtet në shkallën sipërore, por di edhe dicka tjetër. Rizane sikur ta vrasësh, nuk ka shpirt të bëjë keq, kurse, nga ana tjetër, në një esse, me sa kujtoj, “Neroni, vrasësi i së ëmës, ka derdhur lotë një herë”. Ai e ka cilësuar krim masiv dhe të pa ndëshkrueshëm kur ne shkrimet pa cilesi, ju behen lajka te pa merituara krijimeve të njëri tjetrit, kur u duhet thënë gjëja më hyjnore në respekt të atyre casteve të të shkruarit dhe që është thene e vërteta. Unë gëzohem shumë kur më shkruan fjalë entuziaste për poezitë e mia! Vec të tjerave, e respektoj sentencën e mrekullueshme që thote se: Poetët dhe mund të mëkatojnë, por nuk mashtrojnë dot!

Kur lexova librin e Rizait : “ Nen Henen e Ulqinit ” me preku tematika e tij e zgjedhur.Te gjithe e dime se nenat tona kane qene nena heroina per vitet e jetes qe kaluan.Une  kam bere shume shkrime per nenen, qe e mbaj dhe si muzen time! Kur lexova librin e tij, me siper, u kenaqa qe ka njerez qe i duan dhe respektojne te shtrenjtat nena dhe si dedikim per ato shkruajne libra.U dashurova me personazhet e librit, me gjeografine, historine, zakonet, madheshtine e cdo personazhi dhe te gjitha keto se nena e Rizait i kishte ngulur te birit aqe shume dashuri per gjithecka, si dhe per Ulqinin e saj, token ku kishte lindur dhe qe ja kishin mohuar, per dekada!

Ne cdo kohe te dites apo te nates, se jemi ne kontinente te ndryshme, Rizai eshte ne kompjuter duke punuar.Kurre nuk le pa pergjigjur ne moment, cdo shkembim qe merr me emaile. besoj se nuk ka dhe nje person te dyte kaqe te dedikuar…

Lidhja me koleget dhe krijuesit midis kontinenteve, qe me aqe shpirt e ben Rizai për të mbajtur gjallë komunikimin ndërshqiptar mos kjo është pak???.

Rizai iku…

Ne ditet me te bukura qe feston njerezimi mbi Toke, naten e shkembimit te stafetes se viteve.Naten e lindjes se dites se re, te lindjes se shpreses, naten e trokitjes se gotave ne tavoline! Naten e vigjiljes se Vitit te Ri 2014! Cudi. Po ne ate muja qe kishte ardhur ne jete… kjo ikje me prek per faktin se koincidon dhe me ikjen e vellait tim nga jeta, po behen disa vjet. Rizai iku pa dhimbje, pa buje, sikur e rrembyen ne qiell, te ngjitej me misionin e pilotit! E pacim dhe ne aqe te lehte, ikjen tone, e dime se kjo eshte detyre e pashmangeshme!

Jam e sigurt se ai ka dashte me na nise te tere te njohurve nje pershendetje ate cast, e ne e morem si kartoline, lajmin e mortjes se tij fizike!

Iku njeriu i mire, qe diti te jete mik me qiellin dhe me token, me cdo njeri qe njohu ne jete, pa dallim, kombesie, feje e origjine!

Ishte i vetmi qe bente koordinimet mes miqve nga te gjitha anet, qe nga Tirana, ne Prishtine, Maqedoni, nga India, Rusia, Amerika, Australia, Irani e ulej mes romeve te tij shtruar e kembekryq.

Iku si nje udhetar i thjeshte, duke pase per pasuri nje apartament te vogel, me studio ne ballkon, nje kompjuter, nje biciklete fluturuese qe ndodhje prane miqve cdo cast, i vemendshem, i sjellshem e plot buzeqeshje!Ai la nje familje te mrekullueshme, pasurine me te madhe!Te secili la gjurmet e njeriut te mire, punetor, krijues, mediativ e me temperament te ngrohte, ashtu si jane shkodranet ne pergjithesi.Keshtu do ta mbajme mend Rizane, ne koleget e tij!

Now you are at rest poor man

Can you tell as, what is your name?

Who are you going finely,

Poor wanderer, where you going?

What you will do in the dark land

Of your ancestors?

No, no, no, we do not,

Questioning you more!

We don’t ask you now,

Your Star still unspeakable…

Pray in Peace our friend forever!

© elko

Ju jeni në prehje o njeri i shkrete

A mund të tregoni, emrin e vertete?

Kush po shkon ashtu i zbukuruar,

Shtegetar i dobët i munduar?

Çfarë do të bëni tani e tutje

Në nentoken e etërve tuaj?

Jo, jo, ne nuk do ju bëjmë,

Asnje pyetje më shumë …

Ne nuk ju mundojmë me tani,

Ylli juaj tashme gojembyllur rri

Prehuni në Paqe mik, ne përjetesi!

© Elko

Ike Riza, miku yne i mire! U lodhe per t’i thene gjerat ashtu sinqerisht si i mendoje, me ciltersi dhe drejtesi! Ike miku i te gjitheve duke qeshur…me shume gjera te parealizuara.Nuk u ngope me jeten …as me siperfaqen e shtepise se vogel por ty te ngrohte miresia e njerezve qe kishe prane! Ike me xhepin e…zbrazet, le neneloken pas qe e doje aqe shume! Sot do rrenkoje Buna, ajo muze te frymezonte… do fshije syte Hena e Ulqinit, cdo gur i Rozafes, do kete dicka nga germat e tua hedhur ne mesnate kur familja heshtte…ti gjeje kohen e lire te dedikoheshe ne krijimtari! Vdiqe duke lene ne prag dere nje pasuri te madhe botimesh. Pushofsh ne Paqe, Riza!

Eleonora Gjoka

6 Janar 2014, New York

NGA ANTON ÇEFA*/

    Prejardhja e shqiptarëve prej ilirëve është pranuar dhe argumentuar shkencërisht nga historia, arkeologjia, antropologjia, gjuhësia, si leksik dhe si strukturë gramatikore, toponimia, antroponimia, etnografia, historia e artit, gjeografia, gjenetika.

Argumente të shëndosha për këtë fakt na japin edhe mjaft përbërës etnopsikologjikë të përbashkët të ilirëve dhe të shqiptarëve, që po përpiqemi t’i parashtrojmë këtu.

Historikisht është pranuar që ilirët erdhen në Ballkan nga fundi i neolitit dhe fillimi i kohës së bronxit, rreth 4000 vjet më parë, dhe u formuan si etnos autokton si rrjedhojë e një procesi të gjatë simbioze me popullsinë e lashtë pellazge, që gjetën në këto troje.

Në kohën e hekurit, shek. IX-V p.e.r., ilirët kishin arritur të krijojnë “një kulturë materiale e shpirtërore me tipare të përbashkëta”. 1). Ata përparuan shumë dhe qenë bërë një faktor i rëndësishëm historik në Europën Juglindore. Gjatë shekujve të gjysmës së dytë të mijëvjeçarit të parë zhvillohet procesi i mbrujtjes etnike të shqiptarëve, që përfundoi me kristalizimin e kombësisë shqiptare. Në këtë proces të gjatë mbrujtjeje etnike, tharmet më me peshë sigurisht i përbëjnë “substancat shpirtërore”. Kështu, trashëgimia ilire në psikën shqiptare vjen si element vazhdimësie, dhe, si rrjedhim, si argument i origjinës ilire të popullit tonë, i mbijetesës shqiptare nga ama ilire. Çdo krijim në fushën e kulturës, qoftë lëndore, qoftë ideale, ka vulën e shpirtit etnik, që qëndron gjithnjë në rrënjët e vetëdijes dhe të nënvetëdijes së njeriut si prush i pafikur i vatrës.

Duke folur për lidhjet e popullit tonë me ilirët, dhe kryesisht duke venë në dukje vazhdimësinë iliro-shqiptare në elemente të kulturës shpirtërore, Shuflaj, në librin “Serbët dhe shqiptarët”, ka shkruar: “Baza etnike e këtij populli, në kohën e vjetër qe nji faktor i fortë i historisë, i cili njihej me emnin ilir. Mandej u zhduk per synin e historishkruesvet nder pshtjellimet e Gadishullit Ballkan, por fshehtazi bashkëpunonte në lulzimet gjuhësore e folklorike të kombeve ballkanike. Ma në fund, kur u shndrrue n’emnin shqiptar, dha shenja të reja të fuqisë së vet krijuese . . .” 2).

Trashëgimia shpirtërore ilire në psikën tonë është e gjerë, e larmishme dhe e një rëndësie të dorës së parë. Ajo përfshin të gjitha hiset e saj: atë ndjenjësore-emocionale, atë intelektuale dhe atë volitive.

Ideali i lirisë, ndjenja e fuqishme për lirinë, qëndresa e vazhdueshme për ta mbrojtur dhe për ta rifituar lirinë e humbur, trimëria dhe heroizmi që e shoqërojnë dhe e jetësojnë këtë ideal dhe këtë ndjenjë, janë atribute shpirtërore të ilirëve, të arbërve dhe të shqiptarëve. “Si familja ashtu edhe heroizmi dhe një dëshirë e flaktë për liri janë shtysa të forta në karakterin dhe në qëndrimin shpirtëror të shqiptarëve si edhe të stërgjyshërve të tyre ilirë.”, ka shkruar Çabej. 3). Dijetari gjerman, Falmerajer, e ka cilësuar popullin tonë “fanatikisht liridashës”.4).

Lidhur ngusht me idealin dhe ndjenjën e lirisë qe ngjizur në shpirtin ilir karakteri luftarak, veti që u trashëgua më vonë tek shqiptarët. “Ilirët qenë më shumë se çdo gjë tjetër, luftëtarë”, ka shkruar Karl Patcsh në veprën e tij “Ilirët”5). Dhe më poshtë: “Puna kryekrejet për ta ishte lufta . . .”. I njëjti tipar karakteri është pohuar edhe për ne nga shumë e shumë të huaj, shkencëtarë a udhëtarë të zakonshëm, që kanë kaluar nëpër vendin tonë. “Zotësia ushtarake i është lindur kësaj race, shkruan Çabej, ajo i ka ngjitur shqiptarit vulën e ushtarit të përjetshëm.”6).

Të parëve tanë ilirë dhe ne shqiptarëve, na është dashur të luftojmë tërë jetën për t’u përballuar sulmeve pushtuese të perandorive të fuqishme: Perandorisë Romake, Perandorisë Bizantine, Perandorive mesjetare kalimtare Bullgare e Serbe, Perandorisë Osmane, dhe pushtuesve të tjerë të mëvonshëm italianë e gjermanë; por shqiptari “gjithnjë është rebeluar”, siç është shprehur Herbert Louis 7), dhe nuk është nënshtruar. A nuk është ky “rebelim” një medalion i artë në shpirtin e shqiptarit siç ka qenë i varur edhe në gjokset ilire! Me të drejtë, ka shkruar arkeologu Italian Ugolini: “Qenë pushtuesa të huej në Shqipni, por nuk qenë zotnuesa mbi të tanë shqiptarët”8). Ndërsa vetë malësorët tanë të Veriut janë shprehur: “Na jemi si rana qi rrin, i hueji si shiu qi vjen e shkon.” 9).

Ilirët kanë qenë të njohur për grindjet mes fiseve, siç e dëshmon historia e tyre dhe siç na e ka pohuar edhe Karl Patsch, por në kohën e rreziqeve të përbashkëta, ata bashkonin armët në luftë kundër armikut. “Asht nji gja mallëngjyese me vu re se, në orvatjen supreme për të mbrojtë pamvarsinë e tyne kundër nji anmiku të huej, të tri mbretnit që themeloi raca e Ilirve luftuen së bashku.” 10), ka shkruar Zavalani. A nuk ka ndodhur kështu gjithnjë edhe me shqiptarët?

Luftat e vazhdueshme për liri kultivuan në shpirtin iliro-shqiptar një dashuri të veçantë dhe një nderim thuaj mistik për armët. Karl Patsch na e ka vënë në dukje këtë atribut shpirtëror të ilirëve: “Si një popull luftarak u jipnin ilirët, sikurse shqiptarët e sotëm, një rëndësi të posaçme armëve të mira e të bukura.” 11). Dhe, më poshtë: “Se sa fort i kishin për zemër armët e tregojnë sendet e stolisjes së trupit e të shtëpisë së tyre, të cilat i bënin në ngjasim e në formë harqesh, shigjetash, shishash, etj.” 12). Këtë nderim të veçantë për armët e kanë ruajtur shqiptarët, sidomos ata të maleve. Shqiptarët i prodhonin vetë armët dhe i zbukuronin me motive atdhetare dhe artistike nga më të ndryshmet. Të gjithë burrat e malësive ishin të armatosur. Djemve, që në moshën 12-15 vjeçare u jepeshin armët, bile organizoheshin ceremoni të veçanta për këtë eveniment. Një nga lojërat e preferuara ndër male tona qe gjuajtja e shenjit.

Gjatë historisë së vet, shqiptari është karakterizuar për aftësitë e tij organizative e administrative, bile për problemet më të larta shtetërore. Mjerisht, rrethanat historike kanë kushtëzuar që këtë veti të çmueshme karakteri, ai ta shfaqë kryesisht në dobi të të huajve. Perandorinë Romake, në kohën kur ajo qe gati të shembej nga sulmet e fiseve barbare, qenë perandorët me origjinë ilire që e shpëtuan dhe e futën në rrugët e stabilitetit dhe të prosperitetit. Dhe sa e sa vezirë e udhëheqës të lartë shqiptarë, mjafton të përmendim vetëm Qiprilinjët, e qeverisën dhe e drejtuan Perandorinë Otomane për aq e aq kohë! Apo nuk qe edhe një Mehmet Ali që themeloi shtetin modern të Egjiptit!

Gjithsesi nuk mund t’u mohohet shqiptarëve dhe paraardhësve të tyre ilirë fakti që këtë dhunti shpirtërore e kanë vënë edhe në dobi të tyre; çka e shfaqen në ndjenjën dhe në aftësitë e tyre intelektuale për të bërë ligje, mbi bazën e të cilave të rregullonin e të disiplinonin jetën e tyre individuale e shoqërore.

Dihet se elementi i qëndrueshëm i organizimit shoqëror të ilirëve dhe më vonë të shqiptarëve ishte fisi, i cili vetëqeverisej në bazë të normave ligjore tradicionale, përbërës të të cilave u trashëguan tek ne. Ishte ky organizim i brendshëm shoqëror mbi bazën e të drejtës zakonore, që u detyruan t’ua njohin ilirëve pushtuesit romakë dhe shqiptarëve pushtuesit osmanë.

Çështjet me rëndësi shoqërore e politike të fiseve, katundeve, krahinave shqyrtoheshin dhe zgjidheshin në kuvende, d. m. th. në mbledhjet e përgjithshme të burrave. Kuvendet qenë organizma vetëqeverisëse si për ilirët si edhe për shqiptarët. “Kuvendet e bajrakëve në kohën e sundimit otoman, ka shkruar Zavalani, kanë qenë sigurisht vazhdimi i traditave të trashigueme nga fiset iliriane” 13).

Siç e kemi thënë edhe në shkrimet e mëparshme, ligjet kanunore qenë ndërtuar nën frymëzimin dhe mbi bazën e virtyteve të çmueshme të shpirtit tonë etnik: burrërisë dhe nderit, besës dhe ndores, mikpritjes dhe faljes, ndjenjave dhe idealeve për liri e drejtësi, respektit për njeriun, etj. A i patën ilirët këto virtyte? Ne që trashëguam ligjet ilire të vetëqeverisjes, trashëguam pa asnjë mëdyshje edhe frymën e tyre, strukturën etike mbi bazën e së cilës u ndërtuan këto ligje. Trashëgimia e kësaj kuintesence psikike nga ilirët tek shqiptarët është një argument i padiskutueshëm i lidhjes së tyre gjenetike.

Nga ato pak të dhëna që kemi për të drejtën zakonore të ilirëve, nga normat juridike të kuvendeve ilire (nuk dimë ende nëse qenë përmbledhur ato në ndonjë kod të shkruar si e drejta zakonore romake tek “12 Tabelat”), ne hamendësojmë atë ideal dhe ndjenjë lirie, që përmendëm më lart, po edhe idealin dhe ndjenjën për drejtësi dhe barazi të individit, që patën të parët tanë ilirë dhe që frymëzoi atë të drejtë.

Na dëshmohen konkretisht tek kanuni ynë edhe disa institucione juridike ilire. “Vazhdimësinë iliro-shqiptare, shkruan Nicholas Brent (alias Nelson Çabej), e dëshmojnë edhe disa të dhëna nga fusha e së drejtës zakonore . . . të shqiptarëve. Kështu, është konstatuar se ekziston një ngjashmëri e dukshme midis institucioneve juridike provinciale të Ilirikut (ku siç dihet u ruajtën institucionet juridike të vetë ilirëve) dhe Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe deri në shekullin tonë në Shqipëri janë ruajtur e kanë funksionuar tre institucione origjinale ilire: e drejta e parablerjes, institucioni i vëllamërisë dhe institucioni kanunor i martesës me grabitje dhe me blerje.” 14).

Vlen të theksohet këtu, në mënyrë të veçantë, institucioni i kumbarisë në të prerët e flokëve, doke e gjallë në malet tona qysh prej Dibre e deri në Malësi të Madhe, që Palaj, ky njohës i thellë i psikës dhe i dokeve të maleve, vetë bir i tyre, e quan një “doke aq të bukur të jetës iliro-pagane.” 15). Tek “Kanuni i Skanderbegut”, Dom Frano Illia, mbledhës e kodifikues i këtij Kanuni, ka vënë shënimin: “Si në përgjithësi kumaria e flokve në veçanti ka per qellim zgjanimin e rrethit shoqnor, asht jasht riteve fetare e përdoret ma të shumten per të lidhë dy shtëpi besimesh të ndryshme.” 16). Vëllamëria, kumbaria në të prerët e flokëve, zakonet e mikpritjes janë pasqyrë e prirjeve të një shpirti kozmopolit. Me admirim për mirëpritjen shqiptare me zemër të hapur edhe ndaj një të huaji që i troket në derë, Durham ka shkruar

në parathënien e librit “High Albania”: “Nëse një njeri është i hirshëm dhe i sjellshëm ndaj të huajve, kjo tregon se ai është Qytetar i Botës, dhe se zemra e tij nuk është ishull i shkëputur nga tokët e tjera, por është kontinent që i bashkon ato”17).

Elemente të këtyre institucioneve i gjejmë edhe në eposin tonë të kreshnikëve, ku kryekreshniku Muji mbasi pi qumështin e zanave bëhet vëllamë me to, dhe ato e ndihmojnë kur ai gjendet në rrezik.18).

Një fill psikologjik i përbashkët mes ilirëve dhe shqiptarëve na përshkohet në qëndrimin e tyre ndaj pushtetit qëndror, qoftë ky edhe i huaj. Kështu “Kanuni i njeh pushtetin fuqisë që sundon ‘kalanë’, pra atij që ka në dorë selinë tradicionale të trevës, por kjo gja nuk shtyn individin me ja dorëzue vetveten atij pushteti” 19), shkruan Ardian Ndreca. Dhe ai vetë sqaron më poshtë: “Autoriteti suprem mbetë ndërgjegjja e personit e përpara gjykatës së kësaj ndërgjegjeje nuk ka asnji forcë të jashtme që mund të sundojë. Asht kjo ndërgjegje që dënon por edhe din me falë, që vret por edhe që shpëton, që merr por edhe që jep – tue i lanë të mbinatyrshmes një vend krejt të veçantë, personal dhe të pashprehshëm në terma juridike.” 20).

Krejt në analogji më këtë qëndrim kanë vepruar edhe ilirët. Zavalani shkruan: “Në Shqipni fiset e maleve ruejten vetqeverimin e tyne si komunitete të veçueme. Por malcorët dhe katundarët ilirian ishin besnikë ndaj Perandorit dhe i shtroheshin autoritetit të përfaqësuesve të tij për çdo çashtje që kapërxente kufijt e administratës së tyne lokale. Ata ishin pronarë të vegjël dhe mbanin me kambëngulje të drejtat e tyne kundër orvatjeve të tregtarëve të Romës me përvehtësue toka e me sigurue privilegje në dam të tyne.” 21). (Po japim në referenca një dokument që vërteton këtë qëndrim. *).

  *   *   *

Duke iu referuar historisë, Çabej, ka aritur në përfundimin që “është fuqia e personalitetit ajo që . . .  luan tek shqiptarët si edhe tek stërgjyshët e tyre, ilirët, një rol më të rëndësishëm sesa gjetiu. Një fytyrë e tillë e fortë i bashkonte shqiptarët dhe ngjallte për pak kohë ndjenjën e bashkëjetesës kombëtare. Historia e Shqipërisë është histori e personalitetit.” 22). Këtë tipar të psikës sonë, Çabej e ilustron me Heroin tonë Kombëtar Gjergj Kastriotin-Skendërbeun dhe me Ali Pashë Tepelenën. (* * Sqarimi tek referencat).

Lidhur me këtë problem, para së gjithash, duhet të dallojmë autoritetin e zgjedhur ose të fituar me merita nga ai i imponuari. Në rastin e parë, nëse duam t’i vëmë këtij atributi shpirtëror një argument psikologjik që qëndron si shkak i kësaj dukurie, duhet të pranojmë se shqiptari i kanunit pranon me ndërgjegje autoritetin e zgjedhur. Ja çka thotë Zef Valentini: Shqiptari, “në diskutim, flet si privat . . . ; por botërisht, duke lënë peng fjalën dhe zërin zyrtar të vetin, ai nuk këqyr opinionin e vet, por, me një shpirt të çuditshëm brenda kufijve të lirisë e të demokracisë së tij, pikërisht pse është demokrat i vertetë, është seriozisht i respektueshem ndaj autoritetit, d. m. th. kundrejt të parëve që kanë pasur qindra vjetësh eksperiencë, kundrejt ligjit që është fryti i eksperiencës dhe kundrejt autoriteteve që mishërojnë personin dhe vullnetin e komunitetit. Parimi është: në shtëpinë time unë jam privat e mbret; në katund ose në kishë unë jam gjymtyrë e komunitetit.” 23).

Tradita në rrafshin psikologjik është tradita e maleve. Malet kanë ushqyer gjithnjë fushat dhe qytetet; kështu që ndikimi i tyre ka qenë gjithnjë i dukshëm. Aq më tepër që Shqipëria dhe trojet shqiptare, në përgjithësi janë malore.

Mjaft përbërës të psikës ilire kanë ardhur deri në ditët tona nga fusha e mitologjisë, folkorit, besimeve e kulteve popullore, etj. Me interes të veçantë shkencor është ruajtja në ndërgjegjen e malësorëve të Veriut deri vonë e besimit në hyjninë e Tokës, një besim tejet i lashtë i kohëve kur njerëzit adhuronin kafshët, drurët dhe dukuri të ndryshme të natyrës. Bernardin Palaj na tregon një episod që e dëshmom këtë: një burrë ndjek gjaksin e djalit në lëndinë dhe bash atëherë kur i matet për ta vrarë detyrohet ta falë dhe t’i japë besë e ndore, sepse gjaksin e zë gjaku dhe i bie ndore tokës (“pse gjaku atë e xuni, e tuj u ra gjujve, ndore tokës i rá!”). 24). Pra, i bie ndore dhe i kërkon besë hyjneshës Tokë. Një besim i tillë është më i lashtë se i qytetërimit ilir; ai i takon qytetërimit proto-indoeuropian pellazg.

Gjeçovi, duke folur për zakonet e mikpritjes, na ka përmendur emrin e një perëndie ilire, si duket, antropomorfe. Ndër të tjera, i zoti i shtëpisë i drejtohet mikut me këtë betim: “Në laça dorën e anmikut me të prekun në bukë e në krypë t’eme, Zoti Parun më gjoftë e më sterfartë me rrfet e veta!” 25). Duket qartë se këtu kemi të bëjmë më një perëndi pagane të kohëve ilire, ndoshta me perëndinë mbrojtëse të mikut dhe të mikpritjes që ka mbijetuar në besimin e malësorëve.

Shumë i përhapur dhe i çmuar ndër ilirë ka qenë besimi tek perëndia e Diellit, besim që ka mbetur i gjallë deri vonë ndër male tona. Nuk është çudi që sot e kësaj dite mund të dëgjosh nga goja e malësorëve të Veriut betime në diell. Për më tepër: “Çamët edhe sot i këndojnë perëndisë së lashtë të diellit, Zeusit: ‘Diell- o diell-o / ama buk’ e miell-o / sa të hamë premë / bashkë me t’ime ëmë.” 26).

Perandori romak me origjinë ilire, Aureliani, ngriti në Romë Tempullin e Diellit. “Si ilir i vërtetë, shkruan Zavalani, kishte nji devocion të veçantë për Perëndin e Dritës, tue besue se prej tij i kishin ardhur të gjitha të mirat.” 27). Aq i fuqishëm ka qenë ndër ilirë besimi në diellin sa vetë “perandori romak Konstantini i Madh, siç na e pohon studiuesi Zef Mirdita, përkundrejt faktit se me Ediktin e Milanit, të vitit 313, ia dha lirinë krishtenizmit, ai edhe më tutje mbeti adhurues i hyjnisë solare.” (diellore, sqarimi im, A. Ç.) 28). Vetëm pak para se të vdiste, ai u pagëzua, duke u bërë kristian. 29). Në eposin e kreshnikëve, Muji i lutet diellit për ta ndihmuar: “fill kah dielli kenka sjellë / edhe ndihmë i paska lypë” 30).

  *   *   *

Duke iu përkushtuar kryesisht veprimtarive luftarake dhe administrative, ilirët duket se nuk e vlerësuan a më mirë të themi, nuk lavruan sa duhet në fushat e veprimtarisë mendore. Nuk kemi një tekst ilirisht dhe as të dhëna nga shkrimtarë grekë e romakë për këtë problem. Karl Patsch, në veprën e tij të përmendur më lart, ka shkruar: “Interesat shpirtërore të ilirëve nuk do të kenë qenë të mëdhaja, mbasi ata pjesën më të madhe të kohës ia kushtonin luftës dhe kohën e lirshme e përdornin ndër argëtime në të ngrënë dhe në të pirë.” 31). Ndoshta ilirët nuk u morën me shkrime, jo pse nuk do të kënë pasur interesa shpirtërore, mbasi veprimtaria e tyre në fusha të artit si skulpturë, pikturë, muzikë, etj., dëshmon të kundërtën, por sepse rrethanat historike ua pengonin këtë aspekt jete e veprimtarie. Edhe shqiptarët qenë të dëshiruar për dije e kulturë, por atyre gjatë sundimit otoman iu ndalua shkolla, shtypi në gjuhën amtare, iu ndalua vetë gjuha.

Provë të gjalla të shpirtit iliro-shqiptar krijues artistik gjejmë te folklori, muzika, vallet, kostumet, etj. Studiues të ndryshëm kanë shfaqur mendimin se tharmet e eposit të kreshnikëve kanë rrënjë të hershme ilire dhe edhe më të hershme. Ja çfarë thotë Alfred Uçi : “Epika jonë heroike legjendare  ka një bërthamë, që është ngjizur në themel të mendimt poetik parahistorik” 32).

“Dëshmitë e para të muzikës shqiptare i përkasin antikitetit. Ilirët e zhvilluan muzikën në të gjitha drejtimet që njohu muzika e kohës së tyre” 33). “Muzika dhe vallet popullore kanë një vazhdimësi të pandërprerë që nga kohët e lashta e deri më sot” 34). “Lidhjet me kulturën muzikore polifonike të lashtësisë së vonë ilire janë dëshmi e origjinalitetit dhe të karakterit autokton të polifonisë popullore shqiptare”. 35). Lashtësia ilire manifestohet edhe në vallet tona. “Vallet pirike, të cilat luheshin në lashtësi, interpretohen edhe sot e kësaj dite në Shqipëri. Çamçja në Jug dhe vallja e shqiponjave në Veri janë të njëjta me vallet pirrike të lashtësisë, që pasqyronin momente luftarake në beteja.” 36).

Lidhjet ilire-shqiptare përfshijnë gjithashtu hapësirat e pafund të kulturës lëndore, ku janë shkrirë përbërës nga më të ndryshmit të shpirtit krijues. Nga moria e larmishme e kostumeve, që shquajnë për origjinalitet dhe shije artistike, po përmend këtu më të lashtat e më karakteristiket, ato me origjinë ilire: xhubletën, që është prototipi i xhubletës ilire dhe që përdoret edhe sot në Malësi të Madhe dhe në Dukagjin, fustanellën, tirqit, këmishën e tipit “dalmatika”.

Shije të holla estetike dhe aftësi të rralla artistike, elemente me rëndësi të psikës së përbashkët iliro-shqiptare, dëshmohen edhe në motivet zbukuruese të veshjeve dhe të stolive, sidomos të grave; bile vetë veshjet si dhe objekte të tjera materiale kryejnë funksione estetike. “Stolitë arbërore (është fjala për stolitë e gjetura në varrezën e Komanit, që i takon mesjetës së hershme, Sqarimi im, A. Ç.) janë të zbukuruara me motive gjeometrike që vijnë nga fondi i kulturës ilire” 37).

 *   *   *

            Dy fjalë për gjuhën. Është trajtuar ajo si shprehja më e gjallë dhe prova më e palëkundshme e vijimësisë së një etnie, çka nuk është gjithnjë e pranueshme, sepse, siç dihet  frankët, spanjolët, një pjesë e mirë e thrakëve, dakët, mbas disa shekujsh kolonizimi romak i humbën gjuhët  e tyre. Veç kësaj, gjuha në vetvete, nuk është gjithnjë element dallues i personalitetit të një kombi, sepse popuj të ndryshëm si p.sh. francezët e belgjikasit flasin të njëjtën gjuhë; po kështu anglezët, irlandezët dhe amerikanët, etj.

Nuk ndodhi kështu me ilirët, të cilët, megjithëse pushtimi romak zgjati gjashtë shekuj, nuk humbën gjuhën dhe vetitë e tyre etnike. Shkenca botërore ka pranuar prejardhjen e shqipes prej ilirishtes. Në këtë trajtesë nuk është fjala për argumente të origjinës ilire të gjuhës sonë në leksik, strukturë gramatikore, etj., pra, në rrafsh shkencor linguistik; por në rrafsh psikologjik, si vlerë ndjenjësore, intelektuale e shprehjes së një mendimi, e dhënies së një kumti, e përcaktimit të një norme morale, e shqiptimit të një ligji.

Nëse vërejmë me kujdes gjuhën e kanunit, me të cilën populli ynë ka krijuar dhe ruajtur doke, zakone, norma morale, ligje të pashkruara, etj., të trashëguara brez pas brezi prej kohëve më të lashta të njerëzimit, do të bindemi për aftësitë e tij për t’u shprehur në mënyrë lakonike të thjeshtë e të pastër, gjithnjë të hijshme dhe të rënduar nga kuptimi. Bernardin Palaj, duke e krahasuar gjuhën e kanunit tonë me gjuhën e ligjeve më të lashta të njerëzimit, ato të Bibles, të Dymbëdhjetë Tabelave të romakëve, të kanunit të gjermanëve, ka shkruar: “Kërkund s’ke me gjetë motërzime aq të gjalla e shprehun ma klasikisht, sa ndër ato shprehjet e shkurtuna mijëvjeçare të kanunit të maleve t’ona. . . . Thanjet e kthiellta të kanunit, të gjitha sa lakonike aq kuptimplote, lmue neper rrymen e shekujvet . . .  i mblon nji msheftësi arkaike, shpesh herë të pakuptueshme prej atij qi nuk leu e s’u rrit në ket botëkuptim të maleve t’ona.” 38). Këtë “msheftësi arkaike” ia jep pikërisht shqiptimi i saj që prej kohërave të hershme e deri në ditët tona në gojën e shqiptarit dhe të paraardhësve tanë ilirë. Pothuajse ashtu, është shprehur edhe Koliqi: “Në shka ká të njinjishme ndër fise të ndryshme, ky kanû përmbahet sidomos në nji systhem parimesh morali qytetár e së drejte konstitucjonale të shprehun në nji trajtë edhè mâ të permbledhtë se ligjët lakonike të XII dërrasavet, e kaq të gjalla n’atë stilin e tyne metaforik por të téjpashëm, sá me mujtë m’u vû krahas ligjët metrike të sá vendeve tjera.”39).
Sot e kësaj dite, kjo dukuri po bëhet fakt shkencor: një varg i gjatë shkencëtarësh po shpjegojnë pellazgishten, etruskishten nëpërmjet shqipes. Prof. Luigi Cavalli Sforza dhe shkencëtarë të tjerë, kanë ardhur në përfundimin se shqipja është ama e të gjitha gjuhëve indo- europiane, dhe e kanë përcaktuar si gjuhë e parë europiane (proto-europiane), duke i bërë ndryshime edhe pemës gjenealogjike të Scleicherit..

Shumë norma kanunore janë dhënë përmes shptehjeve që spikasin për një sens tejet të ngarkuar kuptimi, për hijeshi artistike dhe shpesh për harmoni tingullore, p. sh. “E mira e përbashkët i paravehet damit të veçantë.”, “Për nji shpi s’lehet m’u tha nji katund”, “Fjala mort s’ban”, “Kah del shpirti del fjala”, “Fala, s’ta fala, kanuni s’e kapë.”, “Pertè benë nuk shtyhet mllefi”, “Gjaku s’bahet gjobë”, “ E matmja si e ramja, e ramja si e vramja”, “Krushku-krushk, miku-mik” . Të njëjtën natyrë gjuhe gjejmë tek Eposi i kreshnikëve: “Deka vjen mbas mikut t’pre / deka vjen mbas besës s’thyeme.”, “Besa e burrit, pesha e gurit”, “Trimi trimit gjithmonë besë i nxe”, “Paj për dekë, tha, trimi bre çikë ȃ” (asht, A.Ç.), “Buka jonë, bre shokë, ne na ka vrae”, “Fjalëve lak, lum nana, mos ju jep”, etj. Ky koncentrim kuptimor dhe ky ndërtim lakonik jo vetëm tregojnë lashtësinë, por edhe “vërtet e dëshmojnë shqiptarin syhollë në çështje filozofike”, siç është shprehur Valentini.

Gjithë sa thamë, idealet e ndjenjat e lirisë, qëndresa, trimëria, heroizmi, karakteri luftarak, nderimi për armët, aftësitë organizative e administrative, e drejta zakonore dhe etika e fisme që e frymëzon atë, gjurmët e mbetjeve të paganizmit ilir, prirjet dhe aftësitë krijuese në fushën e folklorit dhe të arteve, skulpturës, muzikës, pikturës, valleve, gjuha me vlerat e saj shpirtërore, etj., na dëshmojnë të njëjtin fill psikologjik që i nisur nga zanafilla ilire përshkon psikën e sotme shqiptare dhe argumenton katërcipërisht lidhjen tonë gjenetike me të parët tanë ilirë.

Referenca dhe sqarime

1). Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, 1985, f. 1043.

2). Suflay, “Serbët dhe shqiptarët”; cituar sipas Atë Marin Sirdanit, “Ndriçime të historisë, kulturës dhe të artit shqiptar”, “Shpresa”, Prishtinë, 2002, f. 16; zgjodhi dhe përgatiti për shtyp Anton Nikë Berisha.

3). Eqrem Çabej, “Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes”; përgatiti për shtyp Brikena Çabej, shtëpia botuese “MÇM”, Tiranë, 1994, f. 61.

4). Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, 1985, f. 254, zëri “Falmerajer Jakob Filip”, përgatitur nga Aleks Buda.

5). Karl Patsch, “Karakteri, zakonet dhe besimi i ilirëve”, “Illyria”, # 1601, Nëntor 28-Dhjetor 4, 2006.

6). Eqrem Çabej, vepër e cituar, f. 27.

7). Cituar sipas Eqren Çabej, vepër e cituar më lart, f. 29.

8). Cituar sipas Atë Marin Sirdanit, vepër e cituar më lart, f.82.

9). Po aty.

10). Tajar Zavalani, “Histori e Shqipnis”, botues “Phoenix & Shtëpia e librit”, 1998, f. 31.

11). Karl Patsch, shkrimi i cituar më lart.

12). Karl Patsch, po aty.

13). Tajar Zavalani, vepër e cituar, f. 36.

14). Nicholas Brent, (alias Nelson Çabej), “Ilirët që mbijetuan”, Albanet Publishing, Dumont, NJ, 2009, f. 7.

15). Atë Bernardin Palaj, “Mitologji, doke dhe zakone shqiptare” Zgjodhi, shtjelloi dhe përgatiti për shtyp Anton Nikë Berisha, Shpresa, Prishtinë, 2000, f. 82.

16). “Kanuni i Skanderbegut”, Mbledhë e kodifikue nga Dom Frano Illia, Editrice La Rosa, Milot, 1993, & 86, f. 23.

17). Edith Durham, “High Albania”, Beacon Press, Boston, 1994.

18). Foto Malo, “Vështrim krahasues mbi epikën heroike shqiptare dhe poemat homerike” në “Çështje të folklorit shqiptar-3”, Botim i Akademisë së Shkencave të RPS të Shqipërisë – Instituti i Kulturës Popullore”, Botuar në Kombinatin Poligrafik, Shtypshkronja e Re, Tiranë, 1987, f.444.

19). Ardian Ndreca, “Ndikimi i kanunit në ruejtjen e identitetit shqiptar”, botuar në “Hylli i Dritës”, nr. 1, 2007, Shkodër, f. 44.

20). Po aty.

21). Tajar Zavalani, vepër e cituar, f.36.

* “Nji dokument i skalitun mbi gur në vitin 194 mbas J.K., që asht gjetë në  krahinën e Orestëve (midis Korçës dhe Liqenit të Pogradecit) ban fjalë për nji kuvend të parisë lokale, ku janë shprehë ankime kundër qytetarve romakë, zyrtarë apo privat, që mundohen me shtrie  dorë mbi tokë komunale, megjithqë nuk gëzojnë të drejtat e qytetarit n’at vend. Kuvendi riafirmon parimin e pranuem që vetëm Orestët të shfrytzojnë tokat e përbashkta të krahinnës, dhe vendos që kjo rezolutë t’i njoftohet governatorit të provincës së Maqedhonis me anë të kasnecve të posaçëm që duhet të jenë prej fisit të Orestëve. Mbas aprovimit të governatorit, kuvendi vendos që rezoluta të shpallet publikisht.

Fiset malcore iliriane mblidheshin në kuvendet e tyne për çdo vjet, me rastin e festës së Augustit. Kjo bahej për të riafirmue besniknin e tyne ndaj Perandorit dhe për të konsolidue të drejtat politike me randësi që ju ishin njoftë.” (T. Zavalani, vepër e cituar, f. 36).

22) Eqrem Çabej, vepër e cituar, f.29.

* * “Në pragun e kohës së re ia mbërrin Gjergj Kastrioti të bashkojë fiset e shpërndara shqiptare dhe t’i fusë aktivisht në histori. Shekuj më vonë Shqipëria u vë veshin veprave të Ali Pashë Tepelenës. Ky shtron nën fuqinë e tij një pjesë të madhe të vendit; fiset më të shumta shqiptare shërbejnë nën armët e tij. Vdekja dramatike e tij në Janinë bashkon në ndjenjën e zisë gjithë Shqipërinë. Kënga popullore shqiptare e vajton edhe sot që prej Çamërie gjer në Shkodër.”

24). Zef Valentini, “Fisi shqipëtar në shërbim të botës” tek “Seminari Ndërkombëtar i Federatës Panshqiptare VATRA, përmbledhur nga Dr. Hamdi H. Oruçi, Tipografia Dario Detti, Roma, f. 74.

24). Atë Bernardin Palaj, vepër e cituuar, f. 59.

25). Atë Shtjefen Gjeçovi, “Agimi i gjytetnis”. .Cituar simbas antologjisë “Bota shqiptare”, Tiranë, 1943, f. 355.

26). Rasim Bedo, “Tempulli i lashtë i Dodonës dhe mitologjia e Çamërisë”. “Illyria”, # 1461, 12-14 korrik, 2005.

27). Tajar Zavalani, vepër e cituar, f. 46-47.

28). Zef Mirdita, “Gjashtë shekujt e parë të krishtenizmit në trevat iliro shqiptare”, në Konferenca Ipeshkvnore e Shqipërisë, “Krishtërimi ndër shqiptarë – Simpozium Ndërkombëtar, Tiranë, 16-19 Nëntor 1999, f. 44.

29). Zef Mirdita, po aty.

30). Foto Malo, shkrim i cituar, f. 445. Referim nga Z. Sako- Q. Haxhihasani, “Epika legjendare”, vëllimi I, f. 469.

31). Karl Patsch, artikulli i cituar më lart.

32). Alfred Uçi, “Epika heroike dhe roli i saj në folklorin shqiptar” në “Çështje të folklorit shqiptar – 2”, Botim i Akademisë së Shkencave të RPS të Shqipërisë – Instituti i Kulturës Popullore”, Botuar në Kombinatin Poligrafik, Shtypshkronja e Re, Tiranë, 1985, f.15.

33). Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, 1985, zëri “Muzika”, f. 734, autorë Simon Gjoni dhe Zana Shuteriqi.

34). Thoma Kacorri, “Shqiptarët janë pasardhësit e ilirëve”, Revista Haemus, nr. 18-20, viti 2003, f. 25.

35). Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, 1985, zëri “Polifonia popullore”, f. 856, autor Beniamin Kruta.

36). Thoma Kacorri, shkrim i cituar, f. 21.

37). Akademia e Shkencave e RPSSH, “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, 1985, f. 572, zëri “Kultura e Komanit”, përgatitur nga Hëna Spahiu.

38). Atë Bernardin Palaj, vepër e cituar, f. 55.

39). Ernest Koliqi, “E Drejta e Kanunit Shqiptar dhe E Drejta Rromake” , cituar sipas “albanovaonline.com”.

* Poeti dhe studiuesi Anton Cefa ka edituar editor i Gazetes Dielli

Në një iniciativë të ngjashme vitin e kaluar Dushku pati grumbulluar rreh 30 000 dollarë amerikanë për bamirësi në ditëlindjen e saj të 30-të/

Nga BEQIR SINA, New York/

Los Angeles – SHBA: E  njohur për aktivitetin e saj me karakter humanitar, aktorja me origjinë shqiptare, Eliza Dushku ka kërkuar përsëri në faqen e saj të internetit facebook nga fansat e saj dhe dashamirësit e saj që të dërgojnë  donacione  për bamirësi. Në një fushatë, që aktoria e Hollivudit, ka nisur dy vjetë më parë për të ndidhmuar, viktimat,  gratë, të moshuarit, të sëmurët dhe fëmijët në Uganda, nëpërmjet organizatës së krijuar prej saj “Tharce-Gulu”.

Ajo u bënë thirrje në mesazhin e saj donatorëve të dhurojnë për “Tharce-GULU”, organizatën tonë të dashur në Ugandën Veriore, si e ka quajtur ajo, e cila thotë Dushku ofron mjekim për traumat dhe mjekim psikik për ish-fëmijët ushtarë dhe viktimat e luftës”, ka shkruar Dushku në Facebookun e saj.

“Është e asaj kohe të vitit përsëri , kur familjet të vijnë së bashku , pushime ( dhe, ditëlindja ime ) dhe ne së bashku mund bëjmë disa të mira serioze për ata që kanë nevojë ! Plus , këtë vit unë kam shumë dhurata për ju! Fushatat e kaluara për ditëlindjen time na ndihmuan në ngritjen e fondeve të shërimit të njerëzve me trauma dhe reflektimit tonë qendërën tonë të bamirësisë në Gulu Uganda , aty ku jemi dhe këtë vit duke ndihmuar familjet që kan më shumë nevojë !” thotë Dushku në mesazhin më të fundit postuar në faqen e saj të Facebookut.    “ Unë jam në përkushtimin fondesh e këtij viti për kujtimin e të dashurit tonë Papa Jim , i cili sapo u nda nga jeta . Ai ishte një hero, jo vetëm për mua dhe familjen time , por për të gjithë në familjen tonë të Ugandës. Pra , dëshira ime ditëlindjen, time është se këtë vit , ju , miqtë e mi të mirë dhe zemër bujarë , të dhurojmë për “THRIVEGulu” në kujtesën e Jimit .”
Më pas Dushku sqaron se Jim ishte një pjesë e madhe e familjes THRIVEGulu . Ai e ndihmoi për të ndërtuar këtë organizatë dhe donte që ajo të jetë trashëgimia e tij . Për të ndihmuar të bërë ëndrrën e tij realitet , ne e kemi këtë mundësi të mahnitshme për të qenë pjesë e fushatës bamirëse “Holiday Challenge CrowdRise” .  Ekipi ynë THRIVEGulu në Ugandë bën punë të mahnitshme çdo ditë : duke punuar me grupet e fuqizimit të grave , duke mësuar shkrim e këndim kompjuter dhe të biznesit aftësitë . Sepse, ne jemi duke bërë kaq shumë gjëra të ndryshme , edhe pse, ndonjëherë është e vështirë për të identifikuar se çfarë është ajo që ne jemi gati saktësisht për të bërë.

Familjet dhe komunitetet janë njohur mbi në më shumë se dy dekada të luftës civile në Uganda . THRIVEGulu dëshiron të ndihmojë viktimat dhe për të shëruar nga ato viktimat nga traumat . Dhe çelësi është përmes familjeve rehabilituese . THRIVEGulu nuk është për të ndihmuar vetëm femra ose vetëm fëmijët , por duke i dhënë prindërve e nevojshme për të mbështetur fëmijët e tyre, dhe duke i dhënë çdo familje mundësinë për një të ardhme më të mirë .    Ne kemi bërë një punë të pabesueshme që nga viti i kaluar dhe me ndihmën tuaj , ne kemi mundësinë që të bëjë edhe më shumë . Bujaria vazhdueshëm dhe mbështetja juaj do të na ndihmojë të mbajmë gjallë dhe më të fortë familjen tonë THRIVEGulu . Unë e bujarinë dhe danacionet tuaja , e adhurojë nga çdo njërin nga ju dhe shpresojë që së bashku me ju, ne të jemi për të ofruar shumë.    Në fund të këtij mesazhi aktoria që me krenari gjithmonë thotë se jam shqiptare, Eliza Dushku, shprehet nga thellësia e zemrës së saj duke thënë , Faleminderit ! Ju dua shumë ! Eliza
Në një iniciativë të ngjashme vitin e kaluar Dushku pati grumbulluar rreh 30 000 dollarë amerikanë për bamirësi në ditëlindjen e saj të 30-të.

Një shtëpi komode në zonën Palham Gardens/

Ju duhet një shtëpi komode në zonën Palham Gardens, tërësisht e sapo rinovuar? Ju rekomandojmë një hyrje perfekte e cila përbëhet nga: Tri dhoma gjumi, një kuzhinë, një dhomë ngrënie, dy banjo, verandë. Shtëpia është në një zonë të qetë, pranë Jacobi Hospital, ka pranë stacionin e trenit 5 dhe linja autobuzi.

Telefononi në : 347-458-3740

Serbët janë të aftë që edhe nga një automaniak të krijojnë të shenjtin !/

Shkruan: Fahri Xharra/
Shumë e zonja kjo Serbi! Sa i çmon të “përvuajturit” e saj; asgjë nuk ia lë rastit. Nga çdo situatë, nga çdo ngjarje mundohet të gjen dhe përfiton diçka. Janë krejtësisht të kundërt me ne. Ne nuk e pranojmë rrenën, e mohojmë bile edhe të vërtetën kurse serbët nga rrena krijojnë ngjarje, tragjedi; shkruajnë libra, kompozojnë himne, oda, ditirambe dhe mbesin përballë botës si “të përvuajturit ” e Ballkanit. E bota iu zë besë! Dhe Evropa e ndanë dhimbjen me ta; vajtojnë së bashku dhe vajtojnë e vajtojnë deri sa një rrenë e sajuar të ngulet në trurin e tyre dhe nuk harrohet kurrë. Serbët janë në gjendje për gjithçka, janë në gjendje edhe nxisin luftëra me një arsyetim të asaj rreneje të krijuar nga vetë ata. E bota iu zë besë.

“Me Një Maj të vitit 1985, Gjorgje Martinoviq, një serb 56 vjeçar i Kosovës nga Gjilani, mbërriti në spitalin e qytetit me një shishe qelqi gjysmëlitërshe të thyer në rektumin e tij” raportonte shtypi i kohës. Ai i fajësonte dy burra shqipfolës të cilët e sulmuan gjatë kohës sa ishte duke punuar në arën e tij, dhe si pasojë e dhunës i mbeti shishja e qelqit e thyer në prapanicën e tij. “Të mjerët shqiptarët se çka i priste..filloi furtuna antishqiptare, për dy vjet e gjysmë ne s`mund të flinim, të ishim të qetë nga “derti” (droja) për prapanicën e Gjorgjit….

Ai transferua menjëherë në Beograd për hulumtime dhe hetime te tjera. Rasti numër një në politikën antishqiptare të kohës, të viteve 1985. Në duar u murr nga AM.U. dhe aty u arrit përfundimi që nuk është rast që njeriu i bën vetes. Mjekët me zë një nga çdo republikë e Federatës Jugosllave duhej të sjellin përfundimin që plagosjet trupore :’ “ishin nga një futje me dhunë të një shisheje 500 ml, nga ana e fundit më të gjerë në rektumin e tij “dhe që ishte e pamundur të bëhej nga vetë Martinoviqi. Ekipa mjekësore-ligjore erdhi në përfundim : “që dhuna është ushtruar nga dy apo tre e më shumë dhunues”. Pa dyshim mendohej, shënjohej, aludohej në shqiptarë. Kush do jenë ata të mjerë që në atë kohë kur ndihej miza duke fluturuar, ta kryen këtë vepër aspak të mirë.

“Martinoviqi e kishte vështirë të sillej deri te rruga nga se shishja e birrës që i ishte thyer në anus. Dikush e barti deri në spitalin e Gjilanit dhe copat e shishes ia nxorën dy mjek shqiptarë dhe një serb. Lajmi heshtej. Ne nuk dinin asgjë, kur them ne mendoj në popullin e thjeshtë: duhej pritur vendimi se çka të thuhet. Zemrat e shprishura nacionaliste të pa skrupullta serbe, lajmin e japën më 4 Maj 1985, nga gazeta shtetërore Politika: “Qytetari Gjorgje Martinoviq, i gjallë u ngul në hu në arën e tij Jaruga, dy kilometra larg Gjilanit. Këtë krim e bën terrorristat shqiptar (shiptarski terroristi) (Politika).

Eu ç`na gjeti!

Grupi i intelektualëve dhe gazetarëve i shkruan me të shpejtë shtypit vendas dhe atij të jashtëm një protestë të shkruar: “E vërteta e ngulur në hu” . Shkrimtari dhe Akademiku u Dobric Qosiq u angazhua në mënyrën e tij për këtë “krim”. Kuvendi Federativ diskutoi për “rastin Martinoviq” tetë herë. E ne në kohën e përmendur çka s`përjetonim.

Që në fillim kur e dërguan “të mjerin Martinoviq”në Beograd, dhe u hesht për katër ditë për rastin e tij, në AMU të Beogradit ishte vërtetuar që “plagët ishin shkaktuar nga vetë Martinoviqi në tentim për vetë masturbim. Prokurori publik kishte shënuar se në një përfundim me shkrim, se ishte rast i vetëkënaqësimit me shishe të birrës”

Me rastin e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës, 2008 ,shkrimtarja serbe Svetlana Velmar-Jankoviq paska pas shkruar në një artikull autorial se “ rasti” Martinoviq “i para tridhjetë vjet i kishte hapur të gjitha rastet e ardhshme të vuajtjeve dhe mjerimeve të Serbëve”. Popi Atanasije Jeftiqi paska pas shkruar: “se ky njeri i mjerë.. një fotografi e gjallë e e vuajtjeve dhe e zhbërjes së serbëve të Kosovës që nga koha e okupimit nazist 1941

“I përvuajturi i Kosmetit ( Kosovës dhe Metohisë) “s`ka të harruar, ai u rikujtua edhe pas 15 vjet, kur ai vdiq nga vdekja natyrale në vitin 2000. ”Shiptarski terroristi e ngulën në hu Gjorgje Martinoviqin” shkruhej përsëri në atë rast.

Pra rasti Martinoviq, sot mund të thuhet se ishte xixa nismëtare për shumëçka ndodhi më tutje në Kosovë dhe Jugosllavi, sipas tyre “Gjorgje Martinoviq u bë simbol i së keqës që Serbët duheshin pa tjetër ta duronin në Jugosllavi”!. Serbia ishte vendi i vetëm në botë që mund të fillonte edhe luftërat për shkak të një autopederi. Tmerr i njerëzimit.

“Aftonbladet”, gazetë prestigjioze norvegjeze me shkrimin e saj “Shishja që e nisi luftën në Jugosllavi” e shkruar nga gazetari Peter Kadhamar, rrëfen: Ajo çka kishte ndodhur me një maj 1985 nuk ishte vetëm tragjedi për familjen Martinoviq. Luftërat që pasuan, pasuan me 100. 000 të vdekur dhe dy milion të shpërngulur ishin pasojë e drejtpërdrejt nga ajo që ndodhi në arat e Jarugës së Gjilanit”

“Pas deklaratës të cilën e dha në vitin 1987, Televizionit të Lublanës, Ministri i Punëve të Brendshme të Jugosllavisë së asaj kohe, slloveni Stane Dollanc mediet nuk shkruanin më për “martirin” e Serbisë:

Sa i përket rastit të Gjorgje Martinoviqit, është ndërprerë çdo hetim i mëtutjeshëm, gjykim nuk do të ketë sepse organet e mija të kriminalistikës e kanë vërtetuar që ai është vetë lënduar. Pastaj ai me në qeshje ironike shtoi: Më vjen keq që Gjorgje Martinoviqi samuraj serb e ka kryer mbi vetveten një akt harakiri. Kjo deklaratë është ende në fuqi. “shkruanin gazetat e 1987-ës.”

Çka ndodhi në atë kohë? Propaganda serbe “rastin Martinoviq” e ç’frytëzoi si pretekst të heqjes së autonomisë se Kosovës dhe luftërave të mëtutjeshme. Analizat mjekësore në Lublanë, pas 5 ekspertizash të ndryshme në botë dhe Jugosllavi, vërtetuan që Gjorgje Martinoviqi, ishte lëshuar në akt vetëhomoseksual që të vetëkënaqej, por “puna nuk i vajti siç e deshi”.

Kjo ishte Serbia e viteve 1985-1987. Kjo ishte Serbia, po ashtu e njejtë deri në vitin 1999. Po e njëjta Serbi është edhe sot! Martinoviqi së shpejti edhe ndoshta do të shpallët i shenjt.

Një qytetar i thjeshtë sa do i informuar që të jetë nuk mund të kuptoj qëndrimin evropian ndaj Serbisë, ndaj këtij vendi që është krijuar me rrena, që i ka përvetësuar dhe është rritur me toka në saje të gënjeshtrave. Si mundet Evropa që të sakrifikon një komb të tërë, kombin shqiptarë vetëm nga rrenat dhe çpifjet e një garnitureje të mobilizuar në përvetësime vetëm në principin e rrenës.?

Me qëllim lundrova nëpër internet që të gjejë ndonjë rast të ngjashëm me atë të Gjorgje Martinoviqit që iu ka ndodhur serbëve në Serbi apo nëpër botë: të masturbosh apo të vetëkënaqesh seksualisht është krejt normale, por të krijosh presedan politik, të demonizosh një popull të tërë për shkak të një geji të çmendur është e padëgjuar.

“Prill 2009, një grua serbe kishte marrëdhënie seksuale me një boçë pisheje. Një grua seksualisht e pa ngopur e provoi të kënaqej me një boçë të madhe piseje: aq të madhe se që u deshën dy orë operacion për ta shpëtuar. Këtë e vërtetonte operatori Dr. Sava Bojoviq” në kryeqytetin serb Beograd. Rasti i dytë në SHBA. “Incidenti kishte ndodhur në mes të janarit dhe Marsit të vitit 2008 në shtetin Ohio, kur serbi Radosllav Vojvodiq ishte filmuar duke bërë seks me tavolinën e tij në dhomën e tij. Vovodiqi ia kishte pranuar policisë se kishte pasur marrëdhënie seksuale me tavolinën e tij të piknikut dhe me plot krenari serbe deklaronte: “Një sjellje e tillë është normale për një serb.”!!!!

Pasi i lexova edhe këto dy lajme sa qesharake aq edhe të pakapshme për një njeri normal: m`u sollën ndërmend vitet e 80 në Kosovë. Të mendojmë se ç`na kishte gjetur neve shqiptarëve sikur të ndodhnin të tillat në Kosovë, te Serbet e ardhur në Kosovë, në vitet e 80-ta dhe 90-ta? Dhe Evropa e vazhdon edhe në mijëvjeqarin e tretë dashamirësinë dhe bëhet ortak me rrenat ,insinuatat dhe çpifjet serbe.

Shikoni kur ta lexoni shkrimin, foton e shenjterimit te Martinoviqit. neser a pasneser i behet edhe freska ne ndonje Kishe ortodokse serbe.Ardhmeria e serbeve e formuar me rrena ,ne dem te shqiptareve , dhe na heshtim. …. E i “shenjti ” Martinoviqi mbrohet edhe nga UNESCO.(ndoshta)

Shenjterimi i Martinoviqit

*100 mije Euro per Luginen e Presheves

*Rama: Jemi bashkudhëtarë; gjuha, ëndrra dhe qëllimi ynë është një

* Thaçi: Të jemi shembull për rajonin. Rama: Nuk cenohet kufiri mes Shqipërisë e Kosovës

 PRIZREN- Kryeministrat Edi Rama dhe Hashim Thaçi kanë zgjedhur pikërisht Prizrenin për të krijuar lidhjen e ngushtë mes dy qeverive e dy vendeve. Ashtu siç edhe ishte lajmëruar, mbledhja e përbashkët ka nisur në orën 11:00 në ambientet e hotel ‘Theranda’, me fjalën e kryeministrit Thaçi, i cili i uroi kabinetit të Shqipërisë mirëseardhjen në tokën e përbashkët të shqiptarëve. Kryeministri Thaçi theksoi se kjo mbledhje do t’i shërbejë avancimit, afirmimit dhe kultivimit të marrëdhënieve mes dy vendeve, që siç tha ai duhet të ecin në një të ardhme të përbashkët. Nga ana e tij, kryeministri i Shqipërisë Edi Rama nënvizoi se takimi i Prizrenit për bashkëqeverisjen strategjike mes dy vendeve është pikënisje e një rrugëtimi të përbashkët institucional drejt zhvillimit të 2 vendeve, forcimit të ekonomive dhe modernizimit të shteteve. Kryeministri Rama siguroi të gjithë ata që mund ta shohin me shqetësim këtë mbledhje të përbashkët dhe partneritetin e ngushtë me Kosovën, duke theksuar se kufiri mes dy vendeve është i qartë dhe i pandryshueshëm.

Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama dhe ai i Kosovës kanë nënshkruar marrëveshjen për bashkëpunim dhe partneritet strategjik mes Shqipërisë dhe Kosovës pikërisht në vendin ku është mbajtur Lidhja Shqiptare e Prizrenit.

Në praninë e përfaqësuesve të dy kabineteve qeveritare dhe shumë njerëzve të tjerë pjesëmarrës me këtë rast janë nënshkruar edhe marrëveshjet për lehtësimin e tregtisë mes dy vendeve dhe bashkëpunimin në fushën e transportit dhe infrastrukturës.

Në fjalën e tij pas nënshkrimit të marrëveshjeve të përbashkëta me qeverinë e Shqipërisë, Kryeministri Thaci e konsideroi takimin e parë mes dy qeverive si të suksesshëm, ndërsa e cilësoi angazhimin e Ramës për iniciativë si mjaft efikase.

“Në fushën e politikës së jashtme dhe sigurisë do të fuqizojmë dialogun. Synimi ynë final është anëtarësimi i Kosovës në OKB, BE dhe NATO”, u shpreh Thaçi.

Sa i takon marrëdhënieve me fqinjin verior, Thaçi theksoi se do të ketë thellim të bashkëpunimit për intensifikimin e dialogut me Serbinë, ndërsa shtoi se objektiv mbetet shtimi i numrit të njohjeve të Kosovës në arenën ndërkombëtare.

Nga ana e tij kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama e cilësoi nënshkrimin e këtyre marrëveshjeve si fillimin e një kapitulli të ri në rrugëtimin e përbashkët të dy vendeve drejt integrimit europian, rrugëtim i cili sipas kryeministrit Rama duhet të vijojë edhe nga qeveritë e tjera që do të vijnë në pushtet në të dyja vendet.

Prizren, Thaçi: Të jemi shembull për rajonin. Rama: Nuk cenohet kufiri mes Shqipërisë e Kosovës

Rreth orës 11:00 të ditës së sotme ka nisur në Prizren mbledhja e dy qeverive, asaj te Shqipërisë dhe Kosovës. Fillimisht fjalen e ka marre kryeministri i Kosovës, Hashim Thaçi, i cili e vlerësoi këtë mbledhje si një moment për nisjen e punës për të ardhmes së përbashkët.

“Unë besoj se ekspertët tanë do të punojnë bashkërisht për shqyrtimin e marrëveshjeve tona dhe thellimin e bashkëpunimit tonë. Qëllimi i këtij takimi ka qenë zbatimi i marrëveshjeve të mëparshme dhe forcimi i marrëdhënieve tona”, u shpreh Thaçi, duke theksuar se marrëdhëniet tregtare mes dy vendeve duhet të jenë të forta.

Thaçi vuri në dukje se rruga e Kombit duhet të jetë më efikase për kalimin e mallrave dhe lëvizjen e njerëzve, si dhe theksoi se ndërtimi i linjës së interkonjeksionit është me rëndësi të madhe.

“Ka vullnet politik si në Prishtinë ashtu edhe në Tiranë që marrëdhëniet tona të jenë shembull për të gjithë rajonin”, u shpreh Thaçi.

Thaçi e vlerësoi këtë takim si shumë të rëndësishëm për të gjithë shqiptarët, që do të hapë një kapitull të ri për Kosovën, Shqipërinë dhe rajonin.

“Shpreh krenarinë për homologun tim Edi Rama që ishte ndër të parët intelektualë që iu kundërvu regjimit komunist. Ata kanë luajtur rol kyç në nxjerrjen e vendit nga izolimi. Por ne jemi sot këtu për të punuar për të ardhmen, nuk ka asnjë dyshim se shpallja e pavarësisë së Kosovës dhe përfundimi i mbikëqyrjes ndërkombëtare përbën një nga arritjet më të mëdha për dy shtetet shqiptare. Ky takim shënon një kapitull të ri për Kosovën, Shqipërinë dhe rajonin”, tha ai.

Rama: Jemi bashkudhëtarë; gjuha, ëndrra dhe qëllimi ynë është një
Në fjalën e tij në mbledhjen e përbashkët të dy qeverive, kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama theksoi se kjo nismë është pikënisja e një rrugëtimi të përbashkët institucional për zhvillimin e Shqipërisë dhe Kosovës, forcimin e ekonomisë, thellimin e bashkëpunimit, pasurimin e jetës kulturore të dy vendeve. Rama theksoi se Kosova dhe Shqipëria janë bashkudhëtarë pasi ka shumë më tepër gjëra që i lidhin në raport me vende të tjera fqinje që gjithashtu mbajnë mbledhje të përbashkëta. “Ne jemi bashkudhëtarë pasi gjuha, ëndrra dhe qëllimi ynë është një”, u shpreh Rama.

Rama theksoi se kufiri mes Shqipërisë dhe Kosovës është shumë i qartë dhe i patjetërsueshëm.

Më tej kryeministri shqiptar theksoi se qëllimi është që këto mbledhje të përbashkëta të zgjaten përtej mandateve të dy qeverive dhe se një rëndësi e posaçme do t’u kushtohet shqiptarëve që jetojnë përtej kufijve zyrtarë të dy vendeve, duke shprehur vendosmërinë për të mbështetur shqiptarët e Luginës së Preshevës.

“Rëndësi e posaçme do t’i jepet të drejtave të shqiptarëve përtej kufijve tanë zyrtare. Kjo mbledhje përfshin një gjest të mirëpritur, në mbështetje të shqiptarëve të Preshevës. Kjo përpjekje tregon mbështetjen e dy qeverive shqiptare për pakicat shqiptare jashtë kufijve tanë”, tha Rama.

Qeveria niset me autobus drejt Prizrenit

Kryeministri Edi Rama dhe gjithë kabineti qeveritar u nisën drejt Prizrenit ku në orën 11 të paradites së shtunë mbahet mbledhja e përbashkët mes dy qeverive.

Për udhëtimin e gjithë kabinetit qeveritar ishte zgjedhur një autobus. Vetë kryeministri Rama nuk lëshoi asnjë koment para nisjes. Një gjë të tillë e bëri zv.kryeministri Niko Peleshi.

“Sot hapet një kapitull i ri në marrëdhëniet me Kosovën. Një sërë marrëveshjes të rëndësishme në fushën tregtare dhe ekonomike do të firmosen. Kjo do të pasohet nga bashkëpunimet të tjera me partnerët tanë strategjikë, por kjo jo rastësisht nis me Kosovën, një mbledhje e dy qeverive të dy popujve që i përkasin të të njëjtit komb”, tha para nisjes zv.kryeministri Peleshi.

INTERVISTE EKSKLUZIVE  E ELIDA BUCPAPAJ ME  REVISTEN “ILIRIA” NE KROACI/

Elida BUÇPAPAJ: jemi të vonuar si komb – respektoj të vërtetën pa marrë parasysh se nuk pëlqehet nga politika – unë i qëndroj besnike opinionit publik/

-  Intervistoi: SHENIDA BILALLI/

Kur e kam parë për herë të parë fotografinë e gazetares Elida Bucpapaj në një revistë shqiptare me tituj të guximshëm më tërhoqi vëmendjen si person, jo vetëm si femër atraktive dhe e bukur, por si një opinioniste me një qëndrim antikonformist në publicistikën shqiptare. Një figurë dominuese e zërit femëror intelektual dhe krijues.
Elida Buçpapaj është kolumunistja e njohur e shkëlqyer, një grua shumë e guximshme, krijuese e mirëfilltë. Analiste e ngjarjeve që na ndjekin, duke ezauruar me sukses të gjitha zhanret e gazetarisë, që nga kronika, reportazhi dhe analizat. Në prag të rrëzimit të diktaturës, ishte gruaja e parë korrespondente nga Tirana që informonte për Radion“Zëri i Amerikës”. Njëkohësisht është poetja, publicistja dhe përkthyesja nga katër gjuhë të huaja. Por ishte edhe e bija e vetme e Vehbi Skënderit, poetit dhe publicistit të persekutuar nga regjimi. Dhe ky fakt ia ndryshoi tërësisht jetën.
Elida Buçpapaj është diplomuar në universitetin e Tiranës për Gjuhë–Letërsi. Shkrimet e para filloi t’i botojë në shtypin e postdiktaturës, në gazetat Atdheu, Kosova, Rilindja Demokratike dhe Tribuna Demokratike.
Pas të gjitha analizave dhe hulumtimit të jetës të Elida Buçpapajt, konkludova se është një person jashtëzakonisht i fortë, por në brendinë e asaj force fshihet një femër, princeshë e butë, shumë e ndjeshme dhe e qytetëruar, të cilën e lënduan emotivisht si shumë fëmijë në Shqipëri gjatë  ish sistemit komunist. I dënuan të jatin, Elidën nuk e lanë të shkollohej duke ia bërë jetën shumë të rëndë për ta jetuar. Vehbi Skënderin, të jatin e saj, poetin, gazetarin dhe intelektualin e shquar e përfshinë në një grup anti-parti bashkë me Akademikë të shquar si Prof.Selman Riza, Prof.Zija Shkodra, sepse bashkë me ta kritikonte institucionet e superstrukturës komuniste.
Elida ishte me fat, sepse arriti që t’i përballonte të gjitha këto vështirësi duke mbetur një zonjë, nënë krenare, grua besnike dhe gazetare e njohur në Shqipëri dhe jashtë kufijve të saj.Ështe autore librash poetikë dhe publicistikë, po ashtu ka përkthyer e botuar në shtypin e ditës majat e poezisë botërore. Me një aktivitet të plotë, për mbi dy dekada në shtypin shqiptar, si korrespondente, redaktore, editore,kolumniste – tek Zëri i Amerikës, tek Rilindja Demokratike, Zëri i Rinisë, Republika, Revista RTSH, ajo është shumë aktive si gazetare në Diasporë, me një kontribut dhjetë vjeçar tek Bota Sot dhe si bashkëpunëtore e rregullt me gazetën më të vjetër në Amerikë, Dielli. Sot me bashkëshortin e saj, publicistin dhe shkrimtarin e mirënjohur Skënder Buçpapaj, janë editorë të portalit Voice of Albania – Zëri i Shqiptarëve www.voal-online.ch.
ILIRIA:Këto ditë doli nga shtypi libri “TRAUMAT E TRANZICIONIT”, i dyti që botoni këtë vit pas TIRANISË SË TRANZICIONIT…
Elida Buçpapaj:Libri TRAUMAT E TRANZICIONIT, siç e thatë edhe ju, është i dyti me publicistikë që unë botoj këtë vit pas librit të parë që titullohet TIRANIA E TRANZICIONIT. Në të dy përmbledh artikuj, komente, analiza, esse dhe blogje, të dy viteve të fundit. Redaktori i librit të parë është Akademik Mark Krasniqi, ndërsa parathëniet janë shkruar nga Jusuf Buxhovi dhe Dr.Përparim Kabo. Parathënia e librit të dytë është shkruar nga publicisti i shquar shqiptaro-amerikan Frank Shkreli, ish-drejtor i Zërit të Amerikës dhe divizionit të Euroazisë po në këtë radio në Washington D.C., ndërsa redaktor është Skënder Buçpapaj. Të dy librat janë botuar nga ONUFRI, shtëpia botuese që ka ekskluzivitetin e librave të Ismail Kadaresë.
ILIRIA: Temat qendrore të këtyre dy librave cilat janë?
Elida Buçpapaj: Të dy librat kanë si temë qendrore vonesën si komb, shkaqet dhe pasojat e kësaj vonese. Librat kanë një theks kritik ndaj klasës politike në të gjitha trojet shqiptare, e cila ka nxjerrë nga qendra e vëmendjes prioritetet kombëtare, që  lidhen me integrimet e shqiptarëve në BE dhe NATO, si dhe me plagët dhe dramat sociale që vijnë prej këtij tranzicioni torturues. Në ato që shkruaj, përpiqem të jem e sinqertë dhe t’i referohem së vërtetës, sado e hidhur qoftë ajo. Pa marrë parasysh se e vërteta nuk pëlqehet zakonisht nga politikat zyrtare, unë i qëndroj besnike opinionit publik dhe përpiqem të bëhem zëdhënëse dhe orientuese e tij, pasi që politika kërkon ta ushqejë popullin me iluzione, por populli ka nevojë për bukë, punë dhe mirëqenie sociale.
ILIRIA: Çfarë jehone prisni prej botimit të tyre?
Elida Buçpapaj: Çdo autor pret që libri i tij të lexohet nga publiku dhe të marrë frytet e meritueshme të punës, të marrë kritika, vërejtje, vlerësime. Por për botën shqiptare kjo është e pamundur, sepse shteti nuk tregon interesin sa duhet për kulturën. Po ashtu mungon vullneti i biznesit për të rimëkëmbur vlerat, pasi kapitalizmi në Shqipëri e trojet shqiptare është  shumë  i ngatërruar me politikën. Mungon kultura vlerësuese e veprave letrare, nga krijues  e kritikës shkencore që e orienton lexuesin. Në këto kushte unë pres shumë pak ose aspak. Ndërkohë si autore ndihem mirë pasi si redaktorët e librave ashtu edhe parathëniet që shoqërojnë ato janë shkruar nga emra me shumë reputacion në botën e letrave dhe publicistikës shqiptare. Pastaj unë kam aleat publikun shqiptar, i cili ka mbi njëzet vjet që më lexon. Gazetaria e përditshme ose e nxjerr në dritë gazetarin ose e fundos, pasi duhet ta thuash në mënyrën më të mirë të mundshme atë që kërkon koha. Nëse nuk ia arrin duhet të ndryshosh profesion, sepse publiku kërkon të ketë si përfaqësues të tij zëdhënësin e tij më të mirë.
ILIRIA: Prezantoni pakëz jetën tuaj nga çfarë familje rridhni dhe si jetuat gjatë komunizmit në Shqipëri ?
Elida Buçpapaj: Rrjedh nga një familje intelektuale. Gjyshi im nga babai, Demir Skënderi ishte imam, i shkolluar në Stamboll me kulturë shumë të gjerë, tolerant dhe antikomunist. Gjyshi nga nëna, Gani Shyti, emigroi që fëmijë në SHBA, ku u punësua tek FORDI dhe u edukua me kulturën amerikane. U kthye në Shqipëri vetëm për t’u martuar me gjyshen time, të bijën e Abdulla Starovës, nga familjet më të pasura të Pogradecit, por rrethanat e detyruan të mbetej në Shqipëri. Mund të jetë shqiptari i parë që ka sjellë në Shqipëri veturën Ford. Ai hapi një nga benzinatat e para në rrugën me Greqinë. Kjo ndodhi në fillim të shekullit të kaluar. Nga nëna ime duhet të trashëgoj prona, por në Shqipëri kthimi i pronave tek pronarët legjitimë akoma është proces i pa zgjidhur, duke rrezikuar kështu sistemin e brishtë, sepse nuk ka kapitalizëm pa pronë private. Në kohen e fundit ka vetëm pronarë të rinj. Kështu që vazhdojnë të mbeten të cenuara të drejtat e pronarëve të dikurshëm.
Iliria: Te kthehemi tek jeta  nga fëmijëria ?
Elida Buçpapaj: Kur mbyll sytë dhe kujtoj fëmijërinë, më ngjan si një përrallë. Më kujtohet kur im atë punonte si gazetar në revistën Ylli, unë isha në kopsht dhe ai i thoshte mamasë time të m’i krihte flokët “alla Jacki Kennedy”. Më kujtohet, kur sëmuresha  dhe im atë më pyeste se çfarë dëshire kisha që të ma plotësonte. Unë i lutesha të më tregonte përralla. Ai më merrte në prehër dhe i krijonte përrallat aty për aty. Veç për mua. Shpesh herë unë ndërhyja që personazhët e këqij, të mos e pësonin si e meritonin. Në jetën tonë dukej gjithçka perfekte, deri kur regjimi iu vërsul atit tim dhe familjes tonë të re, të përbërë nga tre veta. Një burrë, e një grua, fare të rinj dhe një fëmijë.
Iliria: Me siguri jeta juaj ndryshoi?
Elida Buçpapaj: Po ndryshoi për 180 gradë. Në këtë kohë njoha frikën, frikën se mos im atë nuk kthehej më në shtëpi, sepse regjimi e hoqi nga puna, ia mohoi të drejtën e botimit. Pastaj regjimi e syrgjynosi për riedukim në kantieret e klasës punëtore duke bërë gjithçka për ta depersonalizuar si njeri. Im atë mbijetoi. Mbijetuam edhe ne. Por është një mbijetesë me plagë në shpirt, me zemër të copëtuar, duke kaluar nëpër trauma. Sepse vuajtja më e madhe vinte pasi shoqëria shqiptare ishte katandisur në një përbindësh dhe mezi priste që diktatura të dënonte armikun e radhës. Merrni me mend zemrat e dridhura të fëmijëve. Ky ishte krim i diktaturës dhe shoqërisë.
ILIRIA: A mos ajo„Biografia e keqe“ ishte mallkim për atë pjesë të jetës tuaj?
Elida Buçpapaj: Pikërisht ashtu, dhe jo vetëm për mua. Por janë mijra e mijra familje që kanë përjetuar një dramë të madhe shoqërore, sepse regjimi i degdiste nëpër fshatra të humbura, në kampe përqendrimi, ku jetohej ne kushte të pamundura, vetëm për të mbajtur frymën gjallë.
ILIRIA: Vdekja Enver Hoxhes dhe rrëzimi i Murit të Berlinit solli një erë të re në jetën tuaj apo jo?
Elida Buçpapaj: Po, është e vërtetë. Përmes përpjekjeve të pafundme të tim ati arrita të vazhdoj Universitetin e Tiranës, fakultetin e Filologjisë dhe të filloj punë në Institutin e Kulturës Popullore pranë shkencëtarëve të mirënjohur si Qemal Haxhihasani, Jorgo Panajoti, Andromaqi Gjergji, Spiro Shkurti, Mark Tirta, Afërdita Onuzi, Yllka Selimi etj.. Por diktatura nuk bënte asnjë lëshim. Unë mbeta e ekskomunikuar nga regjimi komunist, ashtu si dhjetëra mijra të rinj shqiptarë, deri në përmbysjen e regjimit.
ILIRIA: Në atë kohë filluat lidhjen me bashkëshortin Skënderin Buçpapaj. Me siguri keni investuar shumë në këtë martesë të suksesshme?
Elida Buçpapaj: Po, pikërisht në atë kohë u lidha me Skënderin, një intelektual brilant, selfmademan dhe një njeri i ndershëm. Dashuria jonë ishte jashtë klishesë së lidhjeve që krijoheshin asaj kohe. Ishte një thyerje tabush. Një dashuri që mbështetej në ndjenjën e pastër dhe në një lidhje të fortë shpirtërore si krijues, që na lidhte talenti dhe interesat e përbashkëta për letërsinë.
Natyrisht që kemi investuar shumë të dy në mënyrë reciproke për këtë lidhje, sepse kështu u ndërtuan themelet e shëndosha për familjen tonë, dy djemtë që i kemi, që janë  gjithçka si për mua, ashtu edhe për Skënderin.
ILIRIA: Po letërsia, poezia, krijimi?
Elida Buçpapaj: Letërsia, poezia, krijimi, profesioni filloi për mua pas rrëzimit të diktaturës. Sepse përpara gjithçka ishte e pamundur. Ishte po aq e pamundur, sa edhe takimi i shqiptarëve të Kosovës me shqiptarët e Shqipërisë, paçka se ishim pjesë e të njëjtit komb dhe aq pranë me njëri-tjetrin. Me rrëzimin e diktaturës, unë nisa të rifitoj kohën e humbur. U aktivizova në shtypin shqiptar. Botova libra. Por gjithçka e arrita me ngulmim dhe profesionalizëm të lartë, pasi në Shqipëri demokracia është shumë fraxhile, dhe këtu vazhdojnë e funksionojnë ende ingranazhet e së shkuarës.
ILIRIA: Në kohën e lëvizjes demokratike në 1991-1992, ju niset të raportoni për “Zërin e Amerikës”, ndërsa bashkëshorti juaj ishte drejtor i përgjithshëm i RTSH?
Elida Buçpapaj: Pikërisht. E kujtoj atë kohë sikur të jetë sot. Tirana i përjetonte netët në një blackout të plotë, jeta bëhej nën dritat e venitura të qirinjve, ku heshtjen e thyenin rafalët e kallashëve. Djali jonë i madh, Prizreni, që asaj kohe sapo kishte filluar të ecte, kishte frikë nga errësira. Skënderi ishte një nga emrat më të spikatur të publicistikës shqiptare, me një zë të qartë kritik kundër regjimit. Ai luajti një rol shumë pozitiv në drejtimin e RTSH, i cili deri atëherë kishte qenë institucioni më i kontrolluar nga diktatura.
ILIRIA:  Në atë kohë edhe ju keni  kontribuar, duke raportuar për Zërin e Amerikës
Elida Buçpapaj: Asaj kohe Zëri i Amerikës transmetonte me valë të shkurtra, por kjo nuk i lodhte aspak shqiptarët që të qëndronin pranë radiove për të marrë sinjale shprese e për t’u trimëruar. Pas fitores së PD-së, më emëruan zëdhënëse të kryeministrit Alekandër Meksi, por unë preferova të vazhdoj punën time si gazetare thjeshtë. Dhe mendoj se kam bërë mirë, sepse kështu arrita që të krijoj personalitetin tim sa më larg zyrave të shtetit .
ILIRIA: Në vitit 1996 bashkëshorti juaj,Skender Bucpapaj nisi punën në Zvicër si diplomat, por shpejt ndodhën ngjarjet e 1997, ku në Shqipëri shpërtheu luftë civile. Çfarë ndodhi me ju, kërkuat azil politik?
Elida Buçpapaj: Po, Skënderi filloi punë si diplomat në Ambasadën e Republikës të Shqipërisë në Bernë, ku unë punoja aty si sekretare teknike. Aty na gjetën ngjarjet aq dramatike të 1997, që ishin një tragjedi e madhe për vendin, sepse shteti i ri demokratik  u shkatërrua si të ishte prej rëre dhe shqiptarët u vunë përballë rrezikut të një lufte vëllavrasëse. Ajo kohë mjerisht sot vazhdon të mbetet tabu. Nuk analizohet që shoqëria të përballet me të vërtetën, me qëllim që të mos përsëritet kurrë më.
ILIRIA: Ne  eksodusin e njohur  të asaj kohe, sa shqiptarë u larguan nga shteti amë.
Elida Buçpapaj: Eksodusi biblik i shqiptarëve nga shteti amë ka nisur prej 1991 e deri sot vendin e kanë lënë rreth 3 milionë shqiptarë. Ne morëm azil politik në Zvicër dhe në të njëjtën kohë filluam kontributin tonë dhjetë vjeçar tek Bota Sot, ku bashkëshorti  im Skënderi ishte kryeredaktor dhe unë redaktore-kolumniste. Letërsia, poezia, krijimi, profesioni filloi për mua pas rrëzimit të diktaturës. Startuam të punonim në gazetën Bota Sot kur Milosheviçi dërgoi makinerinë e tij agresore kundër familjes së Adem Jasharit dhe na larguan nga gazeta, dy muaj përpara se Kosova të fitonte pavarësinë.
ILIRIA: Ndërkohë sot, së bashku me kolegun dhe bashkëshortin tuaj Skënder Buçpapaj, jeni editorë të Zërit të Shqiptarëve, portal online.
Elida Buçpapaj: Po vazhdojmë, kontributin tonë në gazetarinë online, e cila është shumë konkurruese – ku raportimi i fakteve, apo analizave bëhet përmes internetit, një mënyrë shumë e shpejtë dhe shumë sfiduese, sepse arrin të lexohet në të njëjtën kohë në çdo cep të globit. Në shoqëritë e dala nga regjime diktatoriale dhe me një tranzicion shumë të vështirë si ky i shqiptarëve, gazetaria online është mënyra e vetme për të shprehur të vërtetën, kur ke parasysh se politika dhe oligarkët e rinj bëjnë gjithçka për të mbajtur nën kontroll shtypin. Përmes gazetës tonë ne raportojmë lajmin, duke e respektuar të vërtetën, dhe në të njëjtën kohë përmes shkrimeve tona dhe të bashkëpunëtorëve mbajmë një qëndrim kritik ndaj asaj që ndodh në trevat shqiptare,  duke patur një vizion properëndimor dhe proshqiptar.
ILIRIA: Dhe në fund, e dashura Elida, na tregoni për rolin e femrës shqiptare në atë sistem dhe sot në demokraci. Cilat janë përparësitë?
Elida Buçpapaj:  Femra shqiptare në diktaturë nuk gëzonte asnjë lloj lirie. Gjithçka vendosej prej regjimit. Shkollimi, punësimi, jeta. Kur ishe mirë me biografi, regjimi kujdesej deri për martesat. Një mjerim i pafund shpirtëror, një jetë pa asnjë lloj perspektive, ku Vëllai i Madh – regjimi diktatorial – kishte gjithçka nën kontroll.
Prandaj kam një vlerësim të pakufishëm për Ismail Kadarenë, sepse me veprën e tij ishte përjashtim dhe na edukoi në subkoshiencë për të mbetur të pavarur, të paktën shpirtërisht të mos ishim skllevër të botës tepër te vrazhde që na rrethonte.
Natyrisht koha që jetojmë është koha kur femra shqiptare mund të pohojë vlerat e saj, me gjithë barrierat. Më duket vulgare kur personaliteti i femrës të reduktohet apo varet nga hiret e saj, por përsëri liria ka krijuar shanse që të aftat të arsimohen dhe të luftojnë për të fituar të drejtat e tyre. Duke triumfuar mbi vështirësitë, sepse ende botëkuptimi i shqiptarëve ka mbetur ballkanik, shpresoj tek roli i femrës shqiptare për të ndikuar në shërimin e plagëve të këtij tranzicioni të vuajtshëm si dhe në ndërtimin e një shoqërie të denjë për të rritur fëmijët. Sepse femra, duke qenë nënë, është shumë më e përgjegjshme.
Në fund të kësaj interviste, përfitoj nga rasti për t’ju falenderuar ju Shenida Bilalli, që jeni një nga emrat më të shquar të diasporës shqiptare në Kroaci. Dhe unë ndihem krenare që ju kam kolege.

Urim, në  94-vjetorin e lindjes te Prof. dr. Shaban DEMIRAJ  “Mësues i Popullit” dhe me dy “Çmime Republike”/

Nga: Prof. Murat Gecaj/

1.-Megjithëse kanë kaluar disa vjet, si tani më kujtohet një festë e bukur e mbresëlënëse, që u organizua në mjediset e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, kur prof.dr. Shaban Demiraj kishte 80-vjetorin e lindjes. Ishte pikërisht ai institucion i lartë i vendit tonë, të cilin ai e kishte drejtuar për disa kohë, me vullnet e pasion profesional. Nga blloku i shënimeve, po shkëpus këto radhë, që i kam mbajtur atë ditë:

“Në Akademinë e Shkencave të Republikës së Shqipërisë, në një mjedis të ngrohtë miqësh e kolegësh, u organizua ceremonia e dhënies së titullit të lartë, “Mjeshtër i Madh i Punës”, Akademikut prof.dr. Shaban Demiraj, “Mësues i Popullit”, në 80-vjetorin e lindjes së tij. Merrnin pjesë anëtarë të kësaj Akademie, punonjës të institucioneve qendrore shkencore dhe atyre të larta arsimore, kolegë e bashkëpunëtorë të afërt të tij”.  Po aty, më tej, shënoja se foli prof.dr. Ylli Popa, ish-kryetar i Akademisë së Shkencave. Ai theksoi punën shumëvjeçare, të gjërë dhe të frytshme të Akademikut Demiraj, këtij personaliteti të shquar të shkencës, arsimit e kulturës shqiptare. Nënvizoi veprimtarinë e madhe kumtuese e botuese të tij, brenda e jashtë vendit, sidomos në fushën e albanologjisë. Gjithashtu, u ndal në ndihmesën e dhënë nga prof. Demiraj në përgatitjen dhe edukimin e disa brezave të mësuesve të gjuhës e letërsisë shqipe, si dhe cilësitë e tij: thjeshtësinë e ndershmërinë, korrektësinë, përkushtimin në punë etj.

Pas dorëzimit të titilli të lartë, prof. Demiraj shprehu falënderimet për vlerësimin e madh, që i bëhej dhe premtoi se do ta vazhdonte më tej punën e tij, shkencore dhe arsimore. Gjithashtu, gjatë koktejit, të organizuar me këtë rast, u sollën kujtime intime e u bënë vlerësime të larta për jetën dhe veprimtarinë arsimore e shkencore të Prof. Shaban Demirajt. Kështu, folën kolegët e bashkëpunëtorët e tij: Bedri Dedja, Ethem Lika, Hamit Beqja, Tish Daija, Floresha Dado, Gjovalin Shkurtaj, Emil Lafe e Seit Mansaku.

Dhe ja, vitet rodhën si pa u kuptuar dhe Prof. Demiraj sot feston 90-vjetorin e lindjes. Ashtu si qindra kolegë e ish-studentë të tij, ndjej kënaqësi që më jepet rasti  të shkruaj përsëri për jetën dhe veprën e tij të nderuar dhe të çmuar nga të gjithë, në Shqipëri, në Kosovë dhe kudo në trojet tona amtare, në diasporë e më gjerë. Me këtë rast, atij i urojmë nga zemra: shëndet të mirë, jetë të gjatë dhe të lumtur!

2.-Lindi në Vlorë, më 11 janar 1920. Pas çlirimit të vendit, punoi ca kohë në Agjencinë Telegrafike Shqiptare. Në vazhdim të studimeve të tij, në vitin 1948 përfundoi Institutin e Lartë Pedagogjik 2-vjeçar të Tiranës dhe atë 4-vjeçar, në vitin 1954. Si nxënës i gjuhëtarëve të shquar, Kostaq Cipos e Aleksandër Xhuvanit dhe më pas i Eqrem Çabejt, duke parë aftësitë e tij, që nga kjo kohë u emërua pedagog në ish-Institutin e Lartë Pedagogjik, ndërsa më 1957 në Fakultetin Histori-Filologji të Universitetit të sapokrijuar në Tiranë.  Dëshmi e qartë e përgatitjes së tij shkencore e pedagogjike ishte titulli “Profesor”, të cilin e meritoi më 1972.

Pas krijimit të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, më 1989 prof. Sh.Demiraj u zgjodh ndër anëtarët e parë të saj. Gjatë viteve 1962-1989, ka shërbyer përgjegjës i katedrës së gjuhës shqipe. Më 1977, iu dha titulli i lartë “Mësues i Popullit”. U nderua me “Çmimin e Republikës” të klasit II, më 1979 dhe me “Çmimin e Republikës” të klasit I, më 1989. Në vitet e para, pas krijimit të Universitetit të Tiranës, lëndët albanologjike për ne studentët e Fakultetit Histori-Filologji ishin më të vështira dhe kërkonin më tepër vëmendje, djersë e përkushtim. Ndër këto lëndë ishte dhe morfologjia e shqipes. Leksionet e kësaj lënde na i jepte pedagogu Sh.Demiraj. Kishim dëgjuar se ai kishte nisur një shkollë fetare, por ishte larguar andej për t’u dhënë më pas studimeve të gjuhës dhe letërsisë shqipe. Në mendjen e ne të rinjve ai ishte pedagog shumë strikt, kërkues dhe rigoroz, çka na bënte të mos e nënvleftësonim aspak lëndën e tij. Përkundrazi, shkonim rregullisht në leksione e seminare dhe përgatiteshim seriozisht për kërkesat e tij.

Me gjithë këtë “rreptësi” të prof. Shabanit, ndjenim se ishte dhe mjaft dashmirës ndaj nesh. Këtë gjë e provuam dhe kur disave na u dhanë temat e diplomës. Ai u tregua i gatshëm të na ndihmonte dhe të na udhëzonte, për çka ne ishim të interesuar. Kjo përkujdesje e tij u duk edhe në kohën e mbrojtjes së diplomave, por dhe gjatë jetës.

Prof.dr. Shaban Demiraj u shfaq kurdoherë para kolegëve e studentëve:  punëtor i palodhur, me vullnet  të paepur dhe mjaft prodhimtar. Ai njihet autor i shumë veprave shkencore, sidomos në fushën e gjuhësisë. Provën e parë e dha me tekstin e gjuhës shqipe për shkollat e mesme pedagogjike (1953). Ndër këto, përmendim edhe: “Morfologjia e gjuhës së sotme shqipe”(1961) dhe e ribotuar në Prishtinë (1971), “Çështje të sistemit emëror të gjuhës shqipe”(1972), “Sistemi i lakimit në gjuhën shqipe”(1975), “Morfologjia historike e gjuhës shqipe”(I e II, 1973 e 1976) dhe ribotuar në Prishtinë (1980), “Gramatika historike e gjuhës shqipe”(1986) e ribotuar në Prishtinë (1988), “Gjuha shqipe dhe historia e saj”(1988) dhe ribotuar në Prishtinë (1989). Studime të tij me interes të veçantë janë ato për filologjinë e arbëreshëve.  Një libër të posaçëm (më 1990) i ka kushtuar jetës dhe veprës së dijetarit tonë të madh e kolegut shumëvjeçar të tij, prof.dr. Eqrem Çabej-Akademik. Ndërsa më 1994 botoi në Shkup (shqip e maqedonisht) veprën “Gjuhësi ballkanike” dhe më 1996 “Fonologjia historike e gjuhës shqipe”.

Me interes mjaft të  madh është libri i shkruar nga prof.Demiraj kushtuar çështjes së prejardhjes së shqiptarëve, duke e vështruar këtë aspekt kryesisht në dritën e dëshmive të gjuhës shqipe. Rreth kësaj çështjeje madhore, ai botoi librin e spikatur me titull: “Prejardhja e shqiptarëve, nën dritën e dëshmive të Gjuhës Shqipe” (Tiranë, 1999). Disa nga veprat e mësipërme janë botuar në vende të ndryshme të Evropës.

Ai ka marrë pjesë dhe ka referuar në disa Kongrese e Konferenca, kombëtare e ndërkombëtare, për gjuhën e kulturën shqiptare dhe ka botuar artikuj të shumtë shkencorë, në revista të vendit e të huaja. Në “Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe” (Tiranë, 1972), lexoi kumtesën: “Çështjet gramatikore në Rregullat e drejtshkrimit të shqipes”. Po kështu, ka mbajtur ligjërata pasuniversitare ose kumtesa, në Prishtinë, Shkup, Beograd, Sofje, Kluzh, Kopenhagë, Insburk, Vjenë, Romë, Paris, Këln etj.

Veçanërisht, është e dukshme ndihmesa e prof. Demirajt për pastrimin dhe pasurimin e gjuhës letrare shqipe. Për këtë gjë dëshmon edhe përfshirja aktive e tij në organizimin dhe zhvillimin e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, por dhe përpjekjet e tij të mëpastajme. Ja çfarë thoshte ai kohë më parë, në një bisedë të tij, që mbetet aktuale edhe sot:

“Të gjithë duhet të përpiqemi që ta përsosim vazhdimisht shqipen tonë letrare, e cila i ka përmbushur gjithnjë dhe më mirë kërkesat e një shoqërie me zhvillim të pandërprerë. Të gjithë duhet të përpiqemi ta zhvillojmë e ta pasurojmë atë dhe, njëkohësisht, ta ruajmë nga ndikimet e gjuhëve të tjera dhe sidomos nga vërshimi i fjalëve të huaja të panevojshme, dukuri kjo, që kohët e fundit ka marrë përmasa shqetësuese. Dhe, me këtë rast, një punë të madhe mund dhe duhet të bëjnë sidomos arsimtarët, shkrimtarët dhe gazetarët, të cilët ndikojnë drejtpërsëdrejti mbi brezin e ri dhe mbi masat e gjëra të lexuesve”.

3.-Gjatë jetës, pas mbarimit të studimeve të larta, jam takuar shumë herë me prof. Shaban Demirajn. Këto kanë qenë në tubime të ndryshme shkencore, kombëtare e ndërkombëtare. Por dhe me rastet, kur kam biseduar me të, në detyrën e gazetarit. Edhe kur ai u bë Kryetar i Akademisë së Shkencave, në vitet e Demokracisë, gjithnjë vazhdoi të ishte i thjeshtë, dashamirës dhe i gatshëm për ato, që i kërkonin përfaqësuesit e shtypit. Megjithëse i moshuar e i pamundur nga gjendja shendetësorë, ai ka marrë pjesë e ka folur edhe në veprimtari të ndyshme të Shoqatës sonë të Arsimtarëve të Shqipërisë.

Janë me qindra e mijëra ish-studentët e bashkëpunëtorët e rinj të Prof. Shaban Demirajt, anë e mbanë Shqipërisë. Ai kurdoherë është treguar i pakursyer me këshillat e tij në leksione, udhëheqje diplomash e disertacionesh, me recenza etj. E gjithnjë u ka edukuar atyre dashurinë e vullnetin për punë, studim e krijimtari shkencore. Ja se si u drejtohej dhe si e shprehte besimin ndaj tyre, në një rast, që mbetet përherë me vlera të pamohueshme:

“Mesazhi im për intelektualët tanë të rinj është që të punojnë me përkushtim, secili në fushën e tij, për të ndihmuar në zhvillimin dhe përparimin e gjithanshëm të vendit tonë. Shqipëria ka një potencial intelektual të pasur, i cili duhet nxitur që t’i shfrytëzojë sa më shumë aftësitë e tij për të mirën e vendit tonë. Por, për këtë qëllim, intelektualët tanë të rinj edhe duhen ndihmuar me të gjitha mënyrat që të mos detyrohen të braktisin Atdheun dhe të shkapërderdhin energjitë e tyre në dhe të huaj”.

…Ja, i tillë është, me pak radhë, portreti i këtij atdhetari, ish-pedagogu të sa e sa breza studentësh, studiuesit të pasionuar të shqipes dhe intelektualit të shquar, prof.dr. Shaban Demiraj-Akademik. Me figurën e tij shumëplanëshe, ai i bën nder  arsimit e kulturës mbarëkombëtare dhe shkencës shqiptare, tërë vendit e popullit tonë.

Tiranë, 11 janar 2014

Foto: Kaçaku i Lëvizjës Kombëtare Shqiptare Sali Shabani-Kabashi- 1901-1935/

Shkruan: Avdi IBRAHIMI/

Më 13 Mars 1913 fshati malor Kabash përjetoi natën më të tmerrshme në historin ekzistuese të tij.Pse ndodhi ky krim i rëndë njerëzor,një ngjarje e llahtarshme e përjetuar nga populli shqiptar në historin e tij,pse serbët e bënë këtë kasaphane në Kabash?Çka i shtyri kasapët serb që në Kishë të fshatit Kabash ta bëjnë masakrën?!

Ushtria serbe e divizionit të Shumadisë i kishte krijuar kushtet për këtë akt antinjerzor e antishqiptar,kurse masakrën e kryen shkijet lokal si:Vuksan Jovanoviçi,vëllezërit Angjellko e Mksim Ristiqi,Spirr Kola,Jova i Lubizhdës,Matush Gapiqi,Mark Gavazi i Novakës,vojvoda i Vërbiqanit ,por kryeekzekutor ishin Kapetan Spirrë dhe File Delloci.Masakrimin e Kabashëve e ndihmuan Gapiqët e Puhiqët e Prizrenit,kryemurgu Serafim e daskall Petri. Kjo ngjarje makabre,kish ndodhur diku pas gjysmës së muajit mars 1913 në luftën ballkanike.Pse kjo masakër ka ndodhur pikërisht në Kishë nga gjakpirësit serbosllav?!Vend ky ku njerëzit i drejtojnë lutje Zotit të madhërishëm.Kjo të çon në logjikën se Kisha ortodokse serbe,është frymëzuesja e të gjitha gjakpirësive,që i janë bërë iliro-shqiptarëve nëpër shekuj.

Kjo masakër krijoi indinjatë të thellë në mbarë hapsirat shqiptare,por nga Kabashi ishin disa familje të shpërngulura që jetonin në fshatin Mushtisht të Suharekës, këto familje kabashase ishin gjak i afërt me Sali Shabanin-Kabashin e të gjithë të masakruarit në Kabash ishin të një fisi e të një vëlazërie me familjen Abazi,Ibrahimi dhe Mustafa të Mushtishtit.Kështu filloi organizimi nga fisi kabash në Kabash e Mushtisht dhe bashkëfashatrëve të këtij fshati,për hakmarrje ndaj Spirros dhe Filës së Dellocit,ku fshati Delloc është mbi fshatin Mushtisht si fqinj të afërt.Në vjeshtë të vitit 1919 kaçaku i maleve Sali Shabani krijon lidhjen organizative në fshatin Mushtisht për ekzekutimin e Spirr Dobrosavleviçit dhe Filës së Sahisë,anipse familja e Bacës Sali nuk patë pësuar asfarë dëmi në vitet 1913 dhe 1919.Kaçaku i maleve Sali Shabani në Mushtisht lidhjet i ka vu me Jemin Nuredin Abazin-Kabashi,Gjel Esat Malën,Jetë Sali Ibrahimin-Kabashi,Islam Sherifin Mustafën-Kabashi,Nezir Behlulin dhe Bilall Osmanin me të villain Rrustemin ku ky i fundit vritët më vonë nga gjandarët serb,i tërë organizimi i vrasjës së kriminelëve serb Spirr e File Dellocin bëhet në odën e Bacës Jemin me që ky ishte një nga më të pasurit në fshatin Mushtish.Mbas shumë diskutimesh vendosët që një ditë dhjetori të vitit 1919 Sali Shabani merrë përsipër që ta bëjë ekzekutimin e këtyre dy gjakpirësve serb,ajo ditë u caktua të jetë një nga ditet e Merkure sepse këtë ditë bëhej pazari në Prizren.Por për ditën e vrasjës dhe mënyrën prej fshatit Kabash më kishte treguar Bacë Bakiu i biri i Bacës Jemin,se nuk kishte ditur askush,për këtë kemi dëshmi edhe në librin e prof.dr.Liman Rushitit:” KUJTIME PËR LËVIZJEN KAÇAKE”.

Me të marrë veshë Gjelë Esati e vë në dijeni Sali Shabanin se e ke të lehtë me e njohur Spirrën se para tri ditësh ma ka marrë kalin gjog dhe qyrkun tem fare të ri që vetëm dy ditë e kam veshur e me atë qyrk kam qenë edhe kur jam takuar me ju në shtëpin e Jeminit.Kështu dy djem të ri Salihut i tregojnë se cili është Spira.Saliu këput maleve të fshatit Mushtisht dhe të përroi në Grykë të Baqevcit aty afër fshatit Grejkoc i zë pritë Spirrës ku ai ishte duke u kthyer nga pazari i Prizrenit,sëbashku me pandurin(kuririn) e komunës së Dellocit ku fshatarët thonë se kishte qenë trim dhe për këtë kryetari i komunës së Dellocit Spirr Dobrosavleviqi apo Spirr Kapetani si njihej në popull e mbante me vete.Më tu afruar afër pritës së Saliut Spirroja fillon ti lavdërohet Filës se si para 6 viteve te dy se bashku i kemi pre me sakic nëntëdhjetë burra të Kabashit,për këtë krajli serb Pashiq mi ka dërguar gradat e kapetanit nga Beogradi.

Pas çdo krimi të organizuar mbi shfarosjen e popullit shqiptar,ekzekutorët e këtyre masakrave gradoheshin nga udhëheqësit e tyre në Beograd.Bacë Saliu kish dëgjuar sa here nga bashkëfshatarët e tij për këtë masakër ku Spirr kapetani kish përvjelur mangët e këmishës  dhe kish veshur kanac të grave,kur i kishte prerë me sakic burrat e Kabashit.

Ja si e ka kënduar rapsodi popullor masakren në kabash:

Po vjen Spirra në kali të bardhë,

Bashkë me Filën,si bajraktarë!

Po vjen Spirra tuj u livdue,

Për shqiptar sa i ka shkurtue,

Krali s,ka kapetan si mue,

Gradat flake,mi ka çue!

Flake mu gradat qi m,kanë ardhë,

Se i kam pre nëntëdhjetë shqiptarë!

Po kallxojke me goj të vetë,

I kam pre Kabashin nëntëdhjetë,

Kah jan kanë shqiptar të vërtetë!

Në këto momente Saliu i thërret të ndalen,nga i cili rast mënjëherë e vret Spirrën,ndërsa Fila kërcen nga kali dhe zenë pusi me një hendek,i cili fillon me pushkë të shtinë kundër Bacës Sali,e siç më kishte treguar bacë Bakiu sikur mos të përdorte Saliu një mjeshtri thuaja se ai kishte qenë gati tuj e vra,se kishte qenë ai gjakpirësi shejtar i mire,por Saliu e merr një shkop dhe mbi të e vë plisin e bardhë dhe e largon paksa nga vetja dhe kështu arrin me mashtrue Filën,duke menduar ky i fundit se aty ku është plisi i bardhë aty është edhe Saliu,pasi e godit me plumb plisin ai Filua e ngrit kokën nga hendeku për të pare se a e vrau Saliun,ky i fundit e shfrytëzon mire këtë rast dhe e vretë gjakpirësin serb.Nga ky rast menjëherë ngjitet maleve të Greikocit dhe me tu largue mbi fshat shtien tri here me pushkë dhe më zë të lartë thërret burrat e fshatit duke u thënë,mos merrni askë në qafë i thoni hyqymetit të krajlit se Sali Shabani e ka vra Spirrën dhe Filën dhe kështu jam hakmarrë për kusherinjtë e Kabashit.Nga ky moment kaçaku Sali Shabani ka jetuar sa në Shqipëri e Kosovë dhe me grupin e vtë ka operuar deri të fshati Kabash i Vitisë ku ka patur disa kaçak me gjak të afërt fisnor të cilët kanë bashkëvepruar në rrugën e lirisë kombëtare.

Serbët e fshatit Mushtisht,Delloc dhe Dvoran po atë natë janë hakmarrë ndaj shqiptarëve në Mushtisht për vrasjen e Spirrës,me këtë rast është vrarë Rrustem Osmani,pas dy-tre ditësh në Prizren ja marrin familjen e Salihut dhe e internojnë në Serbi,babai dhe mixha i tij vdesin në burgun e Nishit,poashtu në vitin 1951 vdes në burgun famëkeq të Nishit edhe vëllai i Saliut Hyseni,ndërsa më vonë gruan e vet dhe vëllaun Aliun arrin ta merrë me vete në Shqipëri.Në vitin 1920 Saliu me grupin e vet del nga Shqiperia në Kosovë pas disa luftimeve me gjandar arrin ne Gjilan ku hyn ne marrëvshje me grupet kaçake te Karadakut,njëkohësisht takohet edhe me disa kaçak nga Kabashi i Vitisë.

Në pranverë të vitit 1921 Saliu përsëri del në Kosovë duke operuar me Lëvizjen Kaçake në Podgur,në rrethin e Istogut,,në rrethin e Suharekës,deri në Drenicë ku vë kontakt me komandantin e Lëvizjës Kaçake Azem Bejtën.Në vitin 1922-123 Sali me bashkëluftëtar të tij zhvillon  një luftë në fshatin Grançar të Prizrenit me të cilin rastë kanë qenë në shtëpin e mikut të Saliut,Ymer Devetakun me kusheririn e tij Bali Ibrahimi (Kuçi)-Kabashi nga Suhareka,Hasan Sali Kabashi nga Kaçaniku,Sabit Kabashi dhe vëllau i Saliut, Aliu.Aty janë rrethuar nga disa çeta xhandarmësh të cilët pa paralajmërim ju hedhin bomba brenda në shtëpi ku janë vrarë vëllai i Saliut Aliu dhe Sabiti,kurse Saliu dhe Bali Kabashi nga Suhareka plagosën,pasi u shkon përdore edhe pse të plagosur ata çajnë rrethimin duke lënë disa xhandar të vrarë e të plagosur.Saliu arrim me shokët e mbetur për tu shëruar në fshatin Bukosh të Suharekës.Pra grupi kaçak i Sali Shabanit ka operuar në tërë Kosovën sepse grupi i kaçakëve nga Kabshi i Vitisë kanë patur lidhjen me Bajram Currin,në vitin 1924 kur Bajram Curri bënte luftra kundër serbit dhe mbretit Zog ku këtë vit arrijnë të largojn Ahmet Zogun nga Shqipëria i cili pat ikur në Serbi,ne Beograd të Pashiqi,në këtë rrugë revolucionare të Bajram Curri që qoi në përmbytje të Ahmet Zogut,Sali Shabani me 20 burra nga Kabashi ka marrë pjesë aktive në këto lufta revolucionare.

Sali Shabani ka jetuar me jetën e kaçakut deri në vdekje!Ai në vitin 1935 është ndarë nga jeta e tij e lavdishme prej luftetari trim që gjithçka për të mire ja kishte kushtuar atdheut shqiptar,kështu ai ka ndërruar jetë në fshatin Kolsh të Lumës në Shqipëri.